Czarnuszka siewna (Nigella sativa) zajmuje wysoką pozycję wśród dobrze poznanych roślin o udowodnionym potencjale prozdrowotnym.
Od wieków tradycyjna medycyna stosowała wiele roślin leczniczych, wykorzystując je w terapii chorób różnego pochodzenia. Ze względu na opinię, iż są one bezpieczniejsze w porównaniu z nowoczesnymi lekami syntetycznymi, rośliny są również powszechnie stosowane do wytwarzania leków ziołowych. Czarnuszka siewna znana i ceniona była już w starożytnej Asyrii. W Biblii występuje jako „leczniczy czarny kminek”. Jej właściwości lecznicze wykorzystywał także Hipokrates, a po raz pierwszy opisał grecki lekarz Dioskurides. Nasiona czarnuszki stanowiły środek do leczenia nieżytu żołądka i jelit.
Jako roślina lecznicza, czarnuszka znana jest z wielokierunkowego działania. Surowcem leczniczym są nasiona i olej z czarnuszki. Nasionka czarnuszki to prawdziwa skarbnica związków biologicznie aktywnych! Zawiera ich ponad 100. Surowiec wykazuje działanie hipoglikemiczne, przeciwbólowe, przeciwzapalne – także w reumatyzmie, silne działanie antybiotyczne, przeciwrobacze, żółciotwórcze i żółciopędne, moczopędne, wiatropędne, a także poprawiające trawienie. Zewnętrznie napary używane są w trądziku i atopowym zapaleniu skóry. Wiele właściwości leczniczych czarnuszki wywodzących się z medycyny ludowej zostało zbadanych i potwierdzonych naukowo. Doniesienia piśmiennictwa dotyczą głównie jej działania przeciwutleniającego, przeciwnowotworowego, przeciwbakteryjnego, przeciwzapalnego oraz przeciwcukrzycowego.
Bezcenne czarne ziarenka
Nasiona zawierają do 40% tłuszczu (fosfolipidy i fitosterole), 1,5% olejków eterycznych, flawonoidy, saponinę – melantynę, alkaloidy m.in. nigellinę, nigellaminę, nigellidynę, nigellicynę – rzadkie w świecie roślin, garbniki. W nasionach znajdują się nienasycone kwasy tłuszczowe, głównie kwas linolowy (50–60%), oleinowy (20%) i eikozadienowy (3%), a także kwasy nasycone (kwas palmitynowy i stearynowy). Poza kwasami tłuszczowymi w surowcu znajdują się także: witaminy: A, B1, B2, B3, B6, E, F, biotyna, związki mineralne: cynk, selen, magnez, wapń, żelazo, sód, potas, fosfor.
Właściwości zdrowotne
Wszędzie tam, gdzie pojawia się stan zapalny czarnuszka stanowi niezrównany oręż, aby się z nim rozprawić. Również tam, gdzie szwankuje system odpornościowy. Znana jest ze swoich silnych właściwości antyzapalnych, antynowotworowych, antyoksydacyjnych i jednocześnie ochronnych. Ze względu na bogaty skład zarówno oleju, jak i całych nasion czarnuszka stała się przedmiotem licznych badań, z których wynika możliwość zastosowania w wielu schorzeniach:
Rak – związki znajdujące się w czarnuszce powodują obniżenie ilości komórek nowotworowych u myszy aż o 52%. Tymochinon jest skuteczny w leczeniu raka krwi, płuc, nerek, wątroby, prostaty, szyjki macicy, okrężnicy i skóry. Zmniejsza tendencję komórek do proliferacji, przyspiesza śmierć nieprawidłowych komórek, hamuje angiogenezę i zwalcza wolne rodniki.
Alergie i astma – czarnuszka ma działanie przeciwastmatyczne i łagodzi objawy astmy. W 2012 r. przeprowadzono badania sprawdzające skuteczność terapeutyczną oleju z czarnuszki w leczeniu alergicznego nieżytu nosa. Korzyści te są prawdopodobnie skutkiem poprawy układu odpornościowego i efektów antyhistaminowych.
Wątroba – składniki czynne czarnuszki wspierają funkcjonowanie wątroby poprzez działanie żółciopędne, rozkurczowe i antybakteryjne, a nawet antywirusowe.
Cukrzyca – czarnuszka wspomaga regenerację komórek trzustki. Nasiona te poprawiają tolerancję glukozy ze zbliżoną skutecznością do metforminy. Ponadto zmniejsza stres oksydacyjny, który m.in. prowadzi do zaburzeń wydzielania insuliny.
Utrata wagi – czarnuszka zmniejsza apetyt, wspiera wchłanianie cukru w jelitach, pomaga utrzymać właściwy poziom cholesterolu i trójglicerydów w organizmie.
Poprawa trawienia – ze względu na działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie czarnuszka pomaga w schorzeniach przewodu pokarmowego, jak np. zespół jelita drażliwego. Poprawia trawienie, zmniejsza wzdęcia, działa przeciwpasożytniczo.
Układ krążenia – czarnuszka zawiera kwasy omega-3 i omega-6, które wpływają korzystnie na poziom cholesterolu. Dzięki temu można zarówno zmniejszyć ryzyko chorób serca, jak i obniżyć ciśnienie.
Zakażenia – silne działanie przeciwbakteryjne przejawia się niszczeniem m.in. szczepów MRSA – gronkowca złocistego odpornego na znane dotychczas antybiotyki.
Zastosowanie zewnętrzne
Poza niezaprzeczalnymi korzyściami dla organizmu, które wynikają z bogatego składu preparatów z czarnuszki znalazły one również zastosowanie zewnętrzne. Czarnuszka bowiem znakomicie potrafi sobie poradzić z uporczywymi nawet zmianami skórnymi – jak atopowe zapalenie skóry czy trądzik. Nadaje się również do robienia płukanek na włosy – zapobiega łysieniu, hamuje ich wypadanie, pozwala opanować świąd i poradzić sobie z łupieżem. Pobudza także porost włosów, które dzięki niej stają się gęstsze – trzeba jednak stosować ją regularnie.
Skóra – czarnuszka ma bardzo dobre właściwości kojące i regenerujące uszkodzoną skórę na skutek np. oparzeń słonecznych. Przyspiesza proces gojenia, łagodzi ból i nawilża. Sprawdza się również przy zakażeniach bakteryjnych, atopowym zapaleniu skóry, wysypkach, grzybicy i trądziku. Jedną z przyczyn AZS jest zaburzenie metabolizmu lipidów, a konkretniej nieprawidłowa proporcja nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 do kwasów omega-6 w organizmie. Niedobór kwasu linolowego (omega-6) przyczynia się do powstawania przewlekłych stanów zapalnych. Olejem z czarnuszki można z powodzeniem zastąpić maści antyhistaminowe, stosowane na zmiany skórne podczas chorób alergicznych. Olej nawilża, natłuszcza skórę, a także działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Koi podrażnienia i łagodzi objawy atopowego zapalenia skóry. Trzeba pamiętać, że olej z czarnuszki nie zawsze może zastąpić leczenie farmakologiczne, warto go jednak stosować jako środek wspomagający, a gdy objawy ustąpią – wykorzystywać na co dzień w profilaktyce przeciwalergicznej. Wszelkie objawy uczuleń na skórze pojawiają się bowiem z większym nasileniem, gdy jest ona wysuszona, mało nawilżona i pozbawiona płaszcza lipidowego. Olej z czarnuszki pomoże przywrócić skórze równowagę, dzięki czemu będzie ona mniej narażona na działanie alergenów.
Włosy – czarnuszka ma bardzo dobre właściwości sprzyjające regeneracji zniszczonych i wypadających włosów. Ma to związek z silnymi właściwościami przeciwutleniającymi i przeciwbakteryjnymi. Regularne stosowanie pozwoli zyskać włosom zdrowy wygląd. Olej z czarnuszki stosuje się bezpośrednio na skórę i pozostawia na 30 minut, a następnie spłukuje. Inną możliwością jest stosowanie mieszaniny czarnuszki z oliwą z pierwszego tłoczenia w stosunku 1:1.
