Nadmierna suchość skóry u dzieci może być efektem nieprawidłowej pielęgnacji, działania czynników drażniących lub objawem choroby.
Skóra małego dziecka składa się z naskórka pokrytego płaszczem lipidowym, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Zawiera przydatki (gruczoły potowe, łojowe i mieszki włosowe), naczynia krwionośne i chłonne oraz zakończenia włókien nerwowych. Jednak ze względu na mniejszy stopień dojrzałości poszczególnych warstw istnieją odmienności anatomiczne i funkcjonalne. Wynikiem tego jest gorsze działanie skóry jako bariery ochronnej przed drobnoustrojami (bakterie, wirusy, grzyby), czynnikami fizycznymi (promieniowanie UV), chemicznymi (środki kosmetyczne, higieniczne – myjące, piorące, substancje toksyczne) i mechanicznymi (urazy, otarcia).
Łatwiejsza przepuszczalność powoduje wzmożoną przeznaskórkową utratę wody oraz większe wchłanianie substancji stosowanych zewnętrznie. Może to powodować szybką kumulację i ew. działanie toksyczne. Prawidłowe pH skóry wynosi około 5,5–6,0 i ma za zadanie przeciwdziałać nadmiernemu rozwojowi bakterii na jej powierzchni, która w momencie urodzenia jest jałowa. Intensywne mycie zasadowymi mydłami może powodować wzrost pH i ułatwić inwazję bakterii w głąb skóry.
Dzieci gorzej radzą sobie z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała. Powodem jest łatwa utrata ciepła przez cienki naskórek, skórę właściwą i tkankę podskórną oraz zaburzona reakcja na ochłodzenie organizmu ze względu na niedojrzały ośrodkowy układ termoregulacji. W pierwszych tygodniach życia dziecka reakcja na przegrzanie też jest upośledzona, ponieważ gruczoły potowe nie działają prawidłowo, są niedostatecznie kontrolowane przez niedojrzały układ nerwowy. W okresie pierwszych trzech lat życia skóra ulega przemianom, w wyniku których upodabnia się funkcjonalnie i czynnościowo do skóry dorosłego i w późniejszym dzieciństwie nie wykazuje istotnych różnic.
Cechy przesuszenia skóry
Sucha skóra charakteryzuje się zmatowieniem, szorstkością, złuszczaniem oraz widocznym odtłuszczeniem i zmniejszonym nawilżeniem. Łatwo dochodzi do pękania naskórka. U niemowląt i małych dzieci zwykle suchość skóry manifestuje się tylko zmatowieniem, drobnopłatowym złuszczaniem i czasami niewielkim rumieniem skóry. Może wystąpić również świąd. Korygowanie suchości skóry polega na przywróceniu fizjologicznej czynności naskórka. Do tego celu służą emolienty, czyli środki do stosowania zewnętrznego, obojętne biologicznie, mające za zadanie utrzymanie prawidłowego nawilżenia i elastyczności skóry. Pozostawiają na skórze ochronną warstewkę filmu lipidowego, przez co ograniczają przeznaskórkową utratę wody i zmiękczają naskórek, nadając mu uczucie gładkości i uelastyczniając go. Innym czynnikiem mającym zwiększyć zawartość wody w warstwie rogowej są tzw. humektanty. Są to substancje rozpuszczalne w wodzie, nawilżające o strukturze pozwalającej na absorbowanie i wiązanie cząsteczek wody z otoczenia. Główną rolą humektantów jest zatrzymywanie wilgoci w miejscu ich użycia, czyli warstwie rogowej naskórka.
Preparaty pielęgnacyjne
Preparaty pielęgnacyjne dla dzieci mają różny skład i występują w wielu postaciach (mydła, żele, lotiony, kremy), należy je odpowiednio dobrać do wieku i indywidualnych potrzeb malucha. Powinny zawierać substancje czynne, dostosowane do stanu skóry. W ich składzie nie powinny się znaleźć konserwanty, dodatki zapachowe i koloryzujące. U dzieci z suchością skóry istotnym sposobem nawilżania skóry są kąpiele. Należy jednak pamiętać, że w krótkim czasie po wyjściu z wody dochodzi do znacznego odwodnienia skóry, wynikającego z szybkiego odparowania wody z warstwy rogowej, dlatego chcąc utrzymać korzystny efekt kąpieli konieczne jest użycie preparatu nawilżającego i natłuszczającego niezwłocznie, czyli mniej więcej do 3 min po wyjściu z wody. Maści i kremy zawierające mocznik oraz kwas salicylowy powinny być stosowane w niedużym stężeniu, raczej na ograniczone powierzchnie ciała (dotyczy to zwłaszcza małych dzieci) ze względu na możliwość wchłaniania się preparatów przez skórę, i w przypadku kumulacji działania toksycznego. U niemowląt ze względów bezpieczeństwa lepiej zaniechać ich aplikacji. Stosuje się także preparaty dodawane bezpośrednio do wody. Są to emulsje zawierające ciekłą parafinę, olej arachidowy lub olej sojowy, a także inne dodatkowo działające składniki np.: zmniejszające świąd. Nie zaleca się używania mydeł, ponieważ zmniejszają one działanie nawilżające i zmieniają odczyn skóry na zasadowy. Skórę należy osuszać delikatnie, bez silnego tarcia, aby nie powodować podrażnień.