Podróże do krajów tropikalnych i subtropikalnych cieszą się dużą popularnością. Często jednak czerpanie przyjemności z zagranicznej podróży utrudniają dokuczliwe objawy żołądkowo-jelitowe. Mowa tutaj głównie o tzw. biegunce podróżnych.
Biegunka podróżnych jest zespołem objawów związanych z zakażeniem przewodu pokarmowego. Charakteryzuje się zwiększoną liczbą wypróżnień (częściej niż 3–4 razy dziennie) oraz ich półpłynną lub płynną konsystencją. Do zakażeń dochodzi drogą doustną (m.in. przez picie skażonej wody, spożycie nieumytych warzyw i owoców lub brudne ręce). Za ok. 80% zachorowań odpowiada czynnik bakteryjny (na ogół Escherichia coli, rzadziej Salmonella, Shigella, Campylobacter); następnie pasożyty (ok. 10%, Entamoeba histolytica, Giardia intestinalis, Cryptosporidium parvum) i wirusy (ok. 5%, m.in. rotawirusy). Ryzyko zachorowania zwykle wiąże się z kierunkiem wakacyjnych podróży. Szacuje się, że problem może dotykać nawet co trzecią osobę wyjeżdżającą do miejsc egzotycznych i orientalnych.
Aby uniknąć problemów zdrowotnych lub skutecznie sobie z nimi poradzić, jeśli już się pojawią, przed każdym wyjazdem warto się odpowiednio przygotować. Najważniejszą rzeczą jest wybór właściwych preparatów probiotycznych, które ze sobą zabierzemy. Dlatego probiotyki coraz częściej stają się nieodłącznymi towarzyszami podróży.
Objawy biegunki podróżnych
Spektrum dolegliwości obejmuje wodniste stolce o różnym nasileniu, bóle brzucha, nudności, wymioty, gorączkę i ogólne złe samopoczucie. Objawy zwykle pojawiają się w ciągu pierwszych kilku dni pobytu w nowym środowisku i utrzymują się zazwyczaj przez 4–5 dni. Nasilenie objawów zależy od poziomu odporności osoby zakażonej oraz cech chorobotwórczych drobnoustroju, który zaatakował przewód pokarmowy.
Jak się chronić przed biegunką?
W przypadku biegunki podróżnych najważniejsza jest profilaktyka. Chorobie można zapobiec, stosując się do podstawowych zasad:
- unikać picia wody z nieznanych źródeł, a zwłaszcza nieprzegotowanej wody z kranu; napoje najlepiej kupować w sklepach, a w restauracjach prosić o wodę butelkowaną, zamkniętą fabrycznie;
- unikać napojów z dodatkiem kostek lodu (lód jest często wytwarzany z nieprzegotowanej wody z kranu lub z butelek eksponowanych na słońcu);
- nie spożywać potraw serwowanych przez ulicznych sprzedawców ani posiłków wystawionych w gablotach przydrożnych restauracji;
- do produktów wysokiego ryzyka należą m.in.: sałatki, nieobrane lub niedogotowane owoce i warzywa, surowe jaja, niepasteryzowane produkty mleczne (np. lody), a także potrawy ugotowane, ale pozostawione na dłużej w temperaturze pokojowej;
- warzywa i owoce trzeba starannie umyć i obrać ze skórki przed spożyciem, szczególną ostrożność należy zachować w przypadku owoców morza;
- unikać potraw zawierających jaja;
- wystrzegać się soków przechowywanych w temperaturze pokojowej;
- przed każdym posiłkiem oraz zawsze po wizycie w toalecie należy dokładnie umyć ręce, a następnie użyć płynu dezynfekującego;
- nie płukać zębów i ust wodą z kranu, podobnie jak w przypadku wody pitnej, również w tym wypadku najlepiej korzystać z wody butelkowanej lub przegotowanej, a następnie użyć płynu do płukania ust;
- podczas kąpieli lub pływania należy zapobiegać przedostaniu się wody do nosa i ust.
W większości przypadków biegunka podróżnych ma charakter samoograniczający się – objawy ustępują samoistnie i często nie wymagają interwencji medycznej. Jeśli jednak wystąpi wysoka temperatura lub w stolcu pojawi się domieszka krwi, należy poszukać pomocy lekarza.
Probiotyki na ratunek
Skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom jelitowym podczas podróży jest stosowanie probiotyku – zarówno przed wyjazdem, jak i w jego trakcie. Szczególnie polecane są preparaty zawierające żywe pałeczki kwasu mlekowego, m.in. Lacticaseibacillus rhamnosus, Lacticaseibacillus acidophilus, Lacticaseibacillus fermentum, Lactiplantibacillus plantarum 299v, a także drożdże Saccharomyces boulardii. Ich pozytywny wpływ na organizm człowieka został potwierdzony w licznych badaniach klinicznych. Probiotyki wykazują korzystne działanie, wspomagając przywracanie i utrzymanie prawidłowej mikrobioty jelitowej, która ogranicza namnażanie szkodliwych mikroorganizmów oraz wzmacnia odporność organizmu. Ich stosowanie przyczynia się do skrócenia czasu trwania biegunki i złagodzenia jej przebiegu. Liczne badania kliniczne potwierdzają skuteczność preparatów probiotycznych w leczeniu i profilaktyce biegunek różnego pochodzenia, w tym biegunki poantybiotykowej, infekcyjnej, podróżnych oraz biegunki szpitalnej).
Leczenie biegunki podróżnych i profilaktyka
Spośród leków przeciwbiegunkowych wymienia się loperamid, który szybko przynosi ulgę i wykazuje pewną aktywność przeciwsekrecyjną (tj. zmniejsza nadmierne wydzielanie). Należy jednak unikać jego stosowania w przypadku biegunki przebiegającej z wysoką gorączką. Ponadto nie wolno stosować loperamidu u dzieci poniżej 12. roku życia.
W terapii przeciwbakteryjnej zalecana jest ryfaksymina – antybiotyk o udowodnionej skuteczności w leczeniu biegunek wywoływanych przez Escherichia coli.
Profilaktyczną farmakoterapię stosuje się jednak rzadko (zwykle u pacjentów ze zwiększonym ryzykiem infekcji przewodu pokarmowego), natomiast probiotyki są bezpieczne i ogólnodostępne, więc są stosowane częściej. Zaleca się, aby w celu zapobiegania biegunce podróżnych probiotyki przyjmować przez około 7 dni (a min. 2 dni) przed wyjazdem oraz kontynuować suplementację w trakcie pobytu za granicą – zgodnie z zaleceniami producenta. Probiotyki można podawać również dzieciom, niemniej warto to skonsultować z pediatrą. U dorosłych z chorobami przewlekłymi decyzję o profilaktycznym stosowaniu probiotyków należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.
Zgodnie z rekomendacją Światowej Organizacji Gastroenterologii (ang. World Gastroenterology Organization, WGO), probiotyki stosuje się częściej w leczeniu niż w profilaktyce biegunki – szczególnie w przypadku biegunek infekcyjnych, zarówno bakteryjnych, jak i wirusowych, u dzieci i dorosłych. Dlatego warto zabrać probiotyki w podróż – zarówno w celu kontynuacji rozpoczętej już profilaktyki biegunki podróżnych, jak i na wypadek konieczności jej leczenia.
Jakie probiotyki warto zabrać w podróż? Probiotyki, które zawierają szczepy probiotyczne zalecane przez WGO, np. Saccharomyces boulardii, Lacticaseibacillus rhamnosus oraz Lactiplantibacillus plantarum 299v. Szczep probiotyczny L. plantarum 299v wyróżnia skuteczność w zapobieganiu infekcjom wywołanym przez Clostridioides difficile (bakterie te często odpowiadają za biegunkę poantybiotykową i mogą prowadzić do ciężkiego zapalenia jelita grubego). Ma to szczególne znaczenie u osób starszych, u podróżnych z obniżoną odpornością oraz pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit.
Bez wody ani rusz!
W biegunce podróżnych, jak w przypadku każdej biegunki, podstawą leczenia jest zapobieganie odwodnieniu. Ważne jest przyjmowanie dużych ilości płynów – woda tylko przegotowana, butelkowana (fabrycznie zamknięta) lub lekka herbata. W razie wymiotów należy pić schłodzone płyny, często i małymi porcjami – po kilka łyków. Upał, słońce i wilgotne powietrze nasilają pocenie, a tym samym utratę wody z organizmu, dlatego podczas problemów żołądkowo-jelitowych należy unikać ostrego słońca oraz kąpieli w morzu. Zaleca się pozostanie w łóżku, w klimatyzowanym pokoju. Oczywiście nie wolno zapominać o spożywaniu tylko lekkostrawnych potraw. Podstawą diety powinny być produkty bogate w skrobię, takie jak ryż czy ziemniaki. Należy również unikać potraw smażonych i słodkich.
Izabela Kwiecińska
Źródło: Niezgódka-Klósak A., Probiotyki w podróży/Układ trawienny i probiotykoterapia/pdf, dostęp: 21.07.2025
