Kleszcze już zaczęły sezon. Ich aktywność rozpoczyna się bowiem, gdy temperatura osiąga około 5–7°C, a kończy się dopiero wraz z pierwszymi przymrozkami.
Kleszcze budzą się wraz z wiosennym ociepleniem. Mają swój rytm dobowy. Rano, jak zejdzie poranna rosa, wychodzą na żer. W godzinach popołudniowych ich aktywność spada. Wzrasta wieczorem…
Małe i groźne
Kleszcze to pajęczaki należące do rzędu roztoczy. Są pasożytami zewnętrznymi, głównie ludzi i zwierząt. Najczęściej bytują na obrzeżach lasów mieszanych, leśnych polanach, w zagajnikach, nad brzegiem rzek i stawów, na pograniczu lasów liściastych i iglastych. Spotkać je można również w miastach, występują licznie w parkach i terenach zielonych na obrzeżach osiedli. Stopniowe ocieplenie klimatu powoduje, że z roku na rok jest ich coraz więcej. Kleszcze nie spadają na nas z góry, np. z drzew w lesie, a zsuwają się na nas w momencie, gdy je mijamy. Szczególnie upodobały sobie miejsca pokryte cienką, delikatną skórą, wilgotne i dobrze ukrwione – dół podkolanowy, uda, pachy, pachwiny, miejsca za uszami i w okolicach zgięcia łokci. Kleszcz atakuje swoich żywicieli używając gnatosomy, czyli swojego kłująco-gryzącego aparatu gębowego. Ciało kleszcza pokryte jest rozciągliwym oskórkiem, dzięki czemu samica kleszcza potrafi zwiększyć swoją masę ciała nawet 130-krotnie. Biały kolor ubrań, wydychany przez nas dwutlenek węgla, ciepło, ruch powietrza, zapach potu zawierający kwas masłowy – to wszystko wychwytują narządy zmysłów kleszcza w poszukiwaniu swojego żywiciela. Samo ukłucie kleszcza jest bezbolesne. Kleszcz wkłuwa się wpuszczając antykoagulant, którego zadaniem jest rozrzedzenie krwi, a wraz z nim aplikuje substancję znieczulającą. Dlatego większość ukąszeń zauważonych zostaje dopiero po jakimś czasie, np. przy okazji wieczornej kąpieli. Nawet ugryzienie przez zakażonego pajęczaka nie oznacza automatycznie zachorowania na choroby odkleszczowe: kleszczowe zapalenie mózgu (KZM), boreliozę. Prawdopodobieństwo rośnie wraz z czasem, w którym kleszcz jest przytwierdzony do ciała. Ponadto nie wszystkie kleszcze są zakażone. Aby zakazić się boreliozą, kleszcz musi siedzieć w naszej skórze co najmniej 12 godzin. Szacuje się, że boreliozę przenosi co trzeci kleszcz, przy czym w niektórych rejonach kraju odsetek ten może być dwukrotnie wyższy.
Choroby odkleszczowe
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Jest groźną chorobą wywołaną przez wirus KZM znajdujący się w ślinie kleszcza. Atakuje mózg i układ nerwowy człowieka. W typowym przypadku przebiega w 2. etapach. Po 2–4 tygodniach od ugryzienia przez kleszcza mogą wystąpić objawy przypominające grypę (wysoka temperatura ciała, bóle mięśni). Po kilku dniach objawy ustępują, a osoba chora zaczyna czuć się dobrze. Na tym etapie choroba może się zakończyć. Jeśli nie, po kilku dniach ponownie pojawia się gorączka, silny ból głowy, czasem poważne objawy neurologiczne. U dzieci symptomy choroby mają przebieg jednoetapowy, są mniej charakterystyczne niż u dorosłych. Wirusem KZM człowiek może się zainfekować nie tylko poprzez ślinę zakażonego kleszcza, ale także drogą pokarmową. Ryzykowne jest więc spożywanie surowego, nieprzetworzonego mleka, bo wirusem KZM mogą być zakażone krowy, kozy, czy owce, które nie wykazują objawów chorobowych. Dostępna jest szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, która zalecana jest osobom szczególne narażonym na ukąszenia kleszczy. Pełny cykl szczepienia to trzy dawki w terminie:
- I dawka – dzień rozpoczęcia szczepień,
- II dawka – w odstępie od 1 miesiąca do 3 miesięcy od dawki pierwszej,
- III dawka – w odstępie od 5 do 12 miesięcy od dawki drugiej.
Pełny cykl szczepienia uodparnia na 3 lata, po pierwszej dawce przypominającej następne podaje się co 5 lat.
Borelioza, krętkowica kleszczowa, rumień wędrujący lub choroba z Lyme – to różne nazwy jednej choroby. Boreliozę wywołuje krętek Borrelia burgdoferi przenoszony przez kleszcze. Pierwszym objawem u części zakażonych (ok. 40–60% przypadków) jest rumień pojawiający się na skórze wokół miejsca żerowania kleszcza lub w innym miejscu na ciele. Rumień wędrujący występuje w mniej niż połowie przypadków. Nawet, jeżeli się pojawi, może być niezauważony przez człowieka. Jest to zaczerwienione znamię, nieco wybrzuszone i ciepłe. Czasami występuje słabe uczucie kłucia i swędzenia. Znamię powstaje po okresie od 4 dni do kilku tygodni po ukąszeniu i może być skojarzone z objawami ogólnymi. W przebiegu boreliozy może także wystąpić wiele znamion, co charakteryzuje przewlekłą postać choroby. Zakażenie początkowo przebiega bezobjawowo, niekiedy obecne są objawy grypopodobne. Może przejść w postać przewlekłą. Boreliozę leczy się za pomocą antybiotyków. Wciąż nie ma szczepionki przeciw tej chorobie.
Jak zabezpieczyć się przed kleszczami?
Wychodząc do lasu czy na łąkę, należy włożyć pełne buty, długie spodnie, opasujące ściśle kostki, oraz koszulę z długimi rękawami i ciasno przylegającymi mankietami. Na głowę warto wkładać kapelusz. Ponadto niezwykle ważne jest stosowanie środków odstraszających kleszcze, czyli odpowiednich repelentów. Najmocniejsze są substancje zawierające dietylotoluamid (DEET), który rozpyla się na ubranie i odsłoniętą skórę z wyjątkiem twarzy. Substancja DEET blokuje receptory insektów i pajęczaków zniechęcając je do lądowania na powierzchni skóry. Skutecznie działa przez kilka godzin (w zależności od stężenia). Słabsze preparaty zawierające 9,5% DEET można stosować od 2. roku życia, a najmocniejsze, 50% DEET od 18. roku życia. Po każdej wycieczce należy uważnie i dokładnie obejrzeć całe swoje ciało w celu poszukiwania malutkich, czarnych punkcików, czyli kleszczy i jak najszybszego usunięcia pasożytów.
Jak usunąć kleszcza?
Podstawowa zasada brzmi: im wcześniej kleszcz zostanie usunięty z naszego ciała, tym mniejsze prawdopodobieństwo zakażenia odkleszczowym zapaleniem mózgu i boreliozą. Obecnie w aptekach dostępne są rozmaite przedmioty, które ułatwiają nam usuwanie kleszczy ze skóry, np. przeznaczone do tego szczypce, pęsety, kleszczołapki, próżniowa pompa ssąca. Jeśli nie jesteśmy w stanie sami usunąć kleszcza, udajmy się na pogotowie. O obecności kleszcza w skórze daje nam znać stan zapalny i świąd, jaki pojawia się po kilku- kilkunastu godzinach od wczepienia. Na skórze widoczny jest również malutki, wystający, „żywy” czarny punkcik – to kleszcz, którego należy jak najszybciej usunąć:
- zacznij od zdezynfekowania przedmiotu do usuwania kleszczy,
- następnie chwyć kleszcza jak najbliżej powierzchni swojej skóry i delikatnie, ale stanowczo pociągnij przeciwnie do kierunku wkłucia i wyciągaj, aż zauważysz jego głowę,
- po wyjęciu kleszcza, umieść go na kartce papieru i sprawdź, czy został usunięty w całości, z główką,
- miejsce po usunięciu kleszcza przemyj środkiem odkażającym, a ręce dokładnie umyj.
Czego nie wolno robić!
- Smarować (dusić) kleszcza masłem, wazeliną, lakierem do paznokci, alkoholem czy naftą, gdyż duszący się wówczas kleszcz wymiotuje i wraz z wymiocinami może wprowadzić do naszego organizmu wirusy kleszczowego zapalenia mózgu lub krętki boreliozy, których bywa nosicielem.
- Łapać kleszcza za jego obrzęknięty odwłok! Wówczas istnieje ryzyko, że wyciśniesz do swojego organizmu zainfekowany płyn.
- Przekręcać kleszcza, gdyż można wówczas wycisnąć zawartość kleszcza do skóry lub urwać jego odwłok, podczas gdy główka pozostanie w twoim ciele.
- Usuwać kleszcza gołymi rękami!
