Zespół stopy cukrzycowej stanowi późne powikłanie cukrzycy. To zmiany patologiczne występujące u chorych na cukrzycę dotyczące kończyny dolnej, a szczególnie stopy.
Stopa cukrzycowa to przewlekłe powikłanie cukrzycy. Definicja mówi, że jest to infekcja, owrzodzenie, albo zniszczenie tkanek głębokich (np. kości), które występuje na stopie u chorego na cukrzycę na podłożu neuropatii lub problemów z krążeniem obwodowym (miażdżycą tętnic kończyn dolnych). Czasami te powikłania występują łącznie.
U osób z cukrzycą często występują problemy ze stopami. Przyczyną są uszkodzenia nerwów i naczyń krwionośnych wywołane przez wysokie stężenie cukru (glukozy) we krwi. Zmiany patologiczne obejmują następujące struktury;
wspomniane wyżej naczynia j nerwy:
- naczynia – zmiany o typie miażdżycowym i stwardnieniowym prowadzące do procesów niedokrwiennych stopy;
- nerwy – obecność neuropatii czuciowej (zaburzenia czucia bólu, dotyku, temperatury i wibracji), neuropatii ruchowej (zaniki mięśniowe, przykurcze), neuropatii autonomicznej (przetoki tętniczo-żylne);
a także
- skórę – zaburzenia ciepłoty, sprężystości, zmiany troficzne, brak owłosienia, modzele, owrzodzenia;
- mięśnie – zaniki mięśniowe, przykurcze, brak równowagi pomiędzy prostownikami i zginaczami, usztywnienie w stawach;
- kości – osteoporoza, osteoliza, martwica jałowa.
Zespół stopy cukrzycowej poprzedzony jest często neuropatią układu sercowo-naczyniowego i niewystarczającym metabolicznym wyrównaniem cukrzycy. Do innych czynników predysponujących do powstania zespołu stopy cukrzycowej należy czas trwania cukrzycy, zła higiena, źle dobrane obuwie, trudne warunki bytowe. Ryzyko zwiększają także zaburzenia lipidowe, palenie, współistnienie obrzęków kończyn dolnych.
Przyczyny
Przyczyny występowania objawów zespołu stopy cukrzycowej można podzielić na trzy grupy: niedokrwienie zależne od miażdżycy i mikroangiopatii, neuropatia stopy, zakażenia oraz czynnik mechaniczny (nacisk na stopę). Tym samym uszkodzenia stóp u chorych na cukrzycę określane są jako: zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej, neuropatycznej i mieszanej.
Brak systematycznej kontroli poziomu cukru we krwi lub źle kontrolowane wartości narażają chorych na ryzyko infekcji. Niezauważone zadrapania lub otwarta rana, które nie są odpowiednio leczone, mogą szybko ulec zakażeniu. Po wystąpieniu infekcji rana staje się trudniejsza do wyleczenia. Zwykłe noszenie niedopasowanych butów może spowodować ucisk, który sprawi, że pojawią się odciski i zgrubienia skóry. W przypadku braku odpowiedniej terapii na skórze może powstać owrzodzenie – a to już krok do poważnych zmian. Nieleczone spowoduje zakażenie leżącej pod owrzodzeniem tkanki, sięgające niekiedy do kości. Jeśli tak się stanie, istnieje ryzyko wystąpienia poważnego zakażenia kości i czasem konieczna jest amputacja.
Kto jest zagrożony? Szczególnie te osoby, które:
- utraciły w stopie zdolność normalnego odczuwania ciepła, zimna, bólu itp.,
- chorują na cukrzycę od ponad 10 lat,
- mają niewyrównaną cukrzycę,
- po raz kolejny doświadczają owrzodzenia na stopie,
- mają nieregularny kształt stóp, bolesne guzy na wielkim palcu u nogi (tzw. haluksy) lub inne problemy.
Kontrola stóp
Ponieważ stopy są bardzo podatne na urazy, należy je codziennie sprawdzać – pod kątem zagrożenia skaleczeniem lub rozwojem infekcji. Przeciwwskazane jest chodzenie boso, ponieważ stanowi to ryzyko urazu, szczególnie u chorych z zaburzeniami czucia może dojść do łatwego kaleczenia się i tworzenia ran. Chory musi wiedzieć, że cukrzyca powoduje szybkie rozprzestrzenianie się zakażenia. Jeżeli podczas obserwacji zauważone zostaną cechy mogące świadczyć o zapaleniu, głównie zaczerwienienie i obrzęk oraz gdy dojdzie do uszkodzenia skóry, chory musi niezwłocznie skonsultować się z pielęgniarką lub lekarzem.
Codzienna pielęgnacja stóp
Nawet w przypadku braku ran lub dyskomfortu, istotna jest prawidłowa pielęgnacja stopy, aby zapobiegać rozwojowi jej chorób. Stopy należy codziennie oglądać, zwracając szczególną uwagę na obszar między palcami oraz spód stóp. Do obejrzenia spodu stopy można użyć lusterka. Należy szukać wysypki, zaczerwienienia, obrzęku, odcisków, wszelkich zgrubień lub uszkodzonej skóry. Ponadto warto sprawdzać temperaturę oraz barwę stóp. W przypadku zauważenia jakichkolwiek zmian należy powiadomić o tym lekarza.
Oto zestaw zasad pielęgnacji stóp chorego na cukrzycę:
- stopy powinno się myć codziennie w letniej wodzie, przy użyciu mydła, nie dłużej niż 2 do 3 minut. Nie wolno zbyt długo moczyć stóp w wodzie, niewskazane są długie kąpiele w gorącej wodzie. Może to spowodować zmacerowanie skóry i utratę jej właściwości ochronnych;
- po każdym umyciu należy ostrożnie, ale bardzo dokładnie osuszyć stopy, tak aby przestrzenie między palcami były również suche.
Kolejnym elementem właściwego postępowania po umyciu i osuszeniu stóp jest natłuszczenie skóry przy użyciu kremu lub maści witaminowej. O dobór odpowiedniego preparatu powinno się poprosić lekarza. Po takim zabiegu należy dokładnie obejrzeć obie stopy. Szczególną uwagę należy zwrócić na obcinanie paznokci:
- należy je obcinać prosto, niezbyt krótko, tak by zapobiec ich wrastaniu. Dobrze jest skracać paznokcie zaraz po umyciu stóp. Należy zachować zasady aseptyki. Po obcięciu należy użyć jednorazowego, papierowego pilnika do paznokci i tak opiłować paznokcie, by były łagodnie zakończone.
Do właściwej ochrony stóp niezbędne jest również noszenie prawidłowego obuwia:
- buty powinny być w odpowiednim rozmiarze, dostatecznie szerokie, na płaskim, szerokim obcasie, zapewniającym stabilność stóp, wykonane z miękkiej skóry, zakrywające palce. Przed założeniem obuwia koniecznie należy sprawdzić czy w jego wnętrzu nic się nie znajduje, np. piasek. Należy także sprawdzić czy podeszwy nie uległy uszkodzeniu, co może być przyczyną urazu. Obuwie powinno być komfortowe i w żadnym przypadku nie uciskać stóp.
Skarpetki należy zmieniać codziennie. Bawełniane lub wełniane pomagają utrzymać suchą skórę.
W leczeniu miejscowym ran nie wolno stosować plastrów oraz bandaży uciskowych. Modzele należy usuwać w warunkach aseptycznych. Nie należy stosować maści na odciski. Unikać ogrzewania stóp przy kaloryferze, piecyku, czy za pomocą termofora.
Leczenie
Postępowanie lecznicze obejmuje leczenie farmakologiczne i rewaskularyzację (udrożnienie naczyń) poprzez zastosowanie angioplastyki lub rekonstrukcji naczyniowych. Postępowanie zachowawcze zaleca się, gdy owrzodzenie jest niewielkie i powierzchowne oraz pojawiło się w ciągu ostatniego miesiąca. W przypadku owrzodzenia niedokrwiennego, usunięcie tkanek martwiczych owrzodzenia jest zadaniem podiatry (lekarz specjalista w dziedzinie leczenia chorób stóp). Przy owrzodzeniu podpaznokciowym konieczne jest usunięcie paznokcia w celu umożliwienia drenażu owrzodzenia. Chory z ciężką posocznicą w obrębie stopy powinien być przyjęty do szpitala w trybie pilnym.
Opatrunki ze srebrem TIAB
Ważnym elementem leczenia pacjentów ze stopą cukrzycową jest dobór odpowiednich opatrunków, które z jednej strony pobudzają proces gojenia, a z drugiej zapewniają efektywną ochronę delikatnych struktur rany przed uszkodzeniem. Zasadniczą funkcją doskonałego opatrunku jest zapewnienie wilgotnego środowiska stymulującego naturalne procesy gojenia. Do tej grupy zalicza się opatrunki ze srebrem TIAB. Mają postać kremów ze srebrem, sprayu z proszkiem, który natryskuje się na ranę zamiast nakładania tradycyjnych opatrunków. Opatrunki ze srebrem Ag+ w postaci kremów lub sprayu stosuje się bezpośrednio na ranę, dodatkowe składniki takie jak kwas hialuronowy, wosk pszczeli, witamina E przyspieszają gojenie rany a dimetikon utrzymuje wodę w tkankach, zmniejsza przerost i przebarwienia blizn. Uwolnione jony srebra w wilgotnym środowisku rany wykazują silne działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, chroniąc ranę przed zakażeniem. Srebro działa też silnie na wiele wirusów, które też są niebezpieczne dla rany i naszego zdrowia. Opatrunki ze srebrem można stosować na każdy rodzaj rany, u dzieci i dorosłych. W przypadku przyschnięcia zewnętrznego opatrunku do rany, można go zwilżyć roztworem soli fizjologicznej, by ułatwić odejście opatrunku od rany. Można też na opatrunek nanieść krem ze srebrem, co ograniczy przywarcie opatrunku do rany. Opatrunki ze srebrem TIAB stanowią nowoczesną grupę opatrunków aktywnych, stosowanych w miejscowym zachowawczym leczeniu ran o różnym podłożu przyczynowym, w tym stopy cukrzycowej. Wysoka aktywność przeciwdrobnoustrojowa srebra w połączeniu z zaawansowaną technologią samych opatrunków powoduje, że są one polecane zwłaszcza w przypadku ran powikłanych i zakażonych.
