Szkodliwe skutki smogu. Jak się chronić?

Smog to niepokojące, zagrażające zdrowiu zjawisko atmosferyczne. Niebezpieczne związki obecne w atmosferze mogą powodować poważne problemy zdrowotne. Nikt w Polsce nie wie, jaka jest skala tego zjawiska.

 

O smogu mówi się i pisze każdego dnia, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Ekolodzy i lekarze alarmują o zagrożeniu dla zdrowia, a media donoszą o przekroczeniu dopuszczalnych norm zanieczyszczenia powietrza nawet o 1000 procent!

 

Czym jest smog?

Określenie „smog” powstało z połączenia dwóch angielskich słów: „smoke” – dym i „fog” – mgła. To nienaturalne zjawisko atmosferyczne polega na współwystępowaniu zanieczyszczeń powietrza oraz braku wiatru i znacznej wilgotności powietrza – mgły. Smog to cząsteczki pyłu PM10 będące mieszaniną zawieszonych w powietrzu substancji toksycznych, m.in. metali ciężkich, dioksyn i furanów. Są około 100 razy mniejsze od ziarenka piasku i z łatwością wnikają do płuc. Te najmniejsze pyły (PM1,5–2,5) przedostają się także do krwiobiegu, transportując na swojej powierzchni toksyczne ładunki.

Smog klasyczny, inaczej smog kwaśny, występuje głównie od listopada do lutego w regionach, gdzie domy są ogrzewane przez spalanie węgla i innych paliw stałych. Z kolei smog fotochemiczny (smog utleniający) tworzy się głównie w miesiącach letnich. Unosi się on zwykle w słoneczne dni, gdy temperatura powietrza jest wysoka (pomiędzy 25 a 35°C), a na ulicach panuje duży ruch.

Do smogu kwaśnego przyczyniają się głównie gospodarstwa domowe (ogrzewanie domów) oraz transport drogowy. Wbrew powszechnej opinii udział przemysłu w zanieczyszczeniu powietrza jest niewielki. Z kolei źródłem smogu fotochemicznego są głównie spaliny samochodowe, które wchodzą w reakcję ze światłem słonecznym, w wyniku czego powstają trujące substancje.

Najbardziej niebezpieczne dla zdrowia składniki smogu klasycznego to pyły, w tym PM10 i PM2,5, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), w tym benzopiren, tlenki azotu i siarki, metale ciężkie, m.in. kadm, rtęć, ołów, czy tlenek węgla.

 

Układ oddechowy działa jak filtr – wychwytując cząstki zanieczyszczeń powietrza usiłuje nie wpuścić ich do wnętrza organizmu. Duże cząsteczki, ulokowane w nosie, wywołują przewlekły nieżyt nosa, mniejsze – zapalenie krtani, a następnie zapalenie oskrzeli. Bardzo małe cząsteczki (np. pył PM 1–2,5 mikrometra – µm) mogą dostać się do pęcherzyków płucnych, a stamtąd do krwiobiegu. Te są najbardziej niebezpieczne. Płynąc z krwią docierają do różnych części ciała i potrafią oddziaływać na odległe narządy. Przekraczają też barierę krew–mózg. Razem z krwią trafiają do ośrodkowego układu nerwowego, co w dłuższej perspektywie prowadzi do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych. Nasilają też procesy miażdżycowe naczyń, przyczyniając się do wzrostu zachorowań na choroby układu sercowo-naczyniowego.

W ostatnim dziesięcioleciu nastąpił dwukrotny wzrost częstości występowania chorób atopowych (alergiczny nieżyt nosa, astmy, atopowego zapalenia skóry) mimo że stężenia alergenów pozostały w tym czasie na podobnym poziomie. To nie człowiek się zmienił, ale otaczający go świat, a przez to także sposób reakcji na to czym oddychamy i co spożywamy uległ modyfikacji.

 

Alarm dla alergików

Alergeny powietrznopochodne wnikając do układu oddechowego mają na swojej powierzchni cząstki zanieczyszczeń powietrza, które nasilają odpowiedź zapalną organizmu na alergeny. „Duet” alergen i zanieczyszczenia powietrza intensywniej stymulują układ odpornościowy człowieka do reakcji obronnej na czynnik potencjalnie nieszkodliwy. To przewlekłe zapalenie stoi u podstawy takich objawów, jak katar, kichanie, kaszel czy duszność. Z dekady na dekadę rośnie poziom zanieczyszczeń w środowisku zewnętrznym, a alergolodzy notują zwiększoną zapadalność na choroby alergiczne. Dodatkowo wzrasta ilość zaostrzeń chorób alergicznych (np. astmy) w momentach kiedy pomiary zanieczyszczeń powietrza notują swoje najwyższe stężenie.

 

Co komu zagraża?

Narażeni na smog są wszyscy. Najbardziej zagrożone są dzieci, kobiety w ciąży i osoby w starszym wieku. Zanieczyszczenia powietrza szczególnie niekorzystnie oddziałują na zdrowie dzieci. Układ oddechowy najmłodszych jest jeszcze niedojrzały, a drogi oddechowe wąskie i krótkie, co zwiększa ich podatność na podrażnienia i stan zapalny. Ponadto dzieci oddychają szybciej niż dorośli, a w dodatku zanieczyszczenia kumulują się bliżej gruntu, dlatego dzieci wdychają ich proporcjonalnie więcej.

To pod wpływem ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza dzieci dwa razy częściej się przeziębiają, a jeśli chorują to niedyspozycja utrzymuje się dłużej niż u ich rówieśników z rejonów czystych ekologicznie. Dokucza im zapalenie spojówek, kaszel, objawy nieżytu górnych dróg oddechowych, a ich podrażnienie powoduje, że organizm łatwiej ulega w walce z bakteriami lub wirusami. Infekcje spowodowane smogiem ciągną się długo, bo standardowe leki nie działają.

Z kolei starsze osoby zmagające się z chorobami układu oddechowego i krążeniowego są szczególnie wrażliwe na działanie zanieczyszczeń. Smog w przypadku tej grupy osób mocno wpływa na większość ich niesprawności. To, co wpadło do płuc, zalega i daje bodziec do rozwoju zapalenia oskrzeli. Stąd też wiek chorych stanowi czynnik ryzyka rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).

Skutki działania smogu na nasz organizm możemy podzielić na krótko- i długofalowe. W tym pierwszym przypadku odpowiada on za zachorowania na choroby układu oddechowego –zapalenie płuc czy zaostrzenie astmy oskrzelowej, a także osłabienie organizmu. Wzrost zachorowań na zapalenie płuc u osób starszych może się skończyć nawet zgonem. Smog wpływa także na dolegliwości i zaburzenia w funkcjonowania układu krążenia, przyczynia się do zawałów, wylewów i nagłego zatrzymania krążenia.

Skutki długofalowe wdychania zanieczyszczonego powietrza to zaostrzenie przebiegu aktualnych chorób układu oddechowego, ryzyko wystąpienia astmy i przewlekłych chorób płuc. Zwiększa się też prawdopodobieństwo wystąpienia raka płuc. W przypadku układu krążenia w skali długofalowej mogą pojawić się problemy z nadciśnieniem i zmiany miażdżycowe. To właśnie choroby układu krążenia są odpowiedzialne za większość zgonów przypisywanych smogowi.

 

Jak się chronić?

Przede wszystkim unikać aktywności fizycznej w te dni, kiedy jakość powietrza jest zła i bardzo zła. Ponadto, za każdym razem po powrocie do domu, przepłukać skórę wodą, wypłukać jamę ustną i nos wodą morską, a do oczu wkropić sztuczne łzy. Skóra w znacznym stopniu broni się sama przed smogiem, ale szczególnie starannie należy zadbać o błonę śluzową nosa. Jama nosowa odpowiada bowiem za ogrzanie, nawilżenie oraz oczyszczenie wdychanego powietrza z zanieczyszczeń mechanicznych, alergenów i patogenów, w związku z czym jest stale narażona na ich drażniące działanie.

Warto, by osoby chore świadomie wybierały, o ile to możliwe, miejsce zamieszkania, a na czas odpoczynku wyjeżdżały w tereny czyste ekologicznie lub poza obszar o dużym stężeniu zanieczyszczeń. Zimowy wypad nad morze poprawia odporność, wspomaga drogi oddechowe, służy osobom cierpiącym na alergię i astmę, doświetla, zmniejsza ilość infekcji u dzieci. Świadomość powinna owocować prawidłowymi nawykami w zakresie korzystania ze źródeł ciepła. To, co wrzucamy do pieca, wylatuje z naszego komina, więc zarówno nasza rodzina, jak i sąsiedzi wdychają zanieczyszczenia. To czym oddychamy, w bezpośredni sposób wpływa na częstość występowania chorób układu oddechowego i nie tylko.

 

Jak chronić dziecko przed zanieczyszczonym powietrzem?

• Sprawdzaj jakość powietrza. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska podają na swoich stronach internetowych ostrzeżenia, gdy stężenie zanieczyszczeń jest bezpośrednio groźne dla zdrowia.
• Zachęcaj dziecko, aby oddychało przez nos. To naturalny filtr powietrza.
• Podawaj dziecku napoje. Część zanieczyszczeń przyklei się do wilgotnych ścianek gardła zamiast trafić do płuc.
• W dni, gdy stężenie zanieczyszczeń powietrza jest wysokie, dziecko powinno zostać w domu. Wyjścia na zewnątrz ogranicz do koniecznego minimum.
• Gdy tylko możesz, wyjeżdżaj z dzieckiem poza miasto. Nawet krótka przerwa od wdychania zanieczyszczonego powietrza ma pozytywny wpływ na zdrowie.
• Unikaj podróżowania z dzieckiem w godzinach szczytu. Jadąc samochodem wybieraj mniej ruchliwe trasy. Zamknij okna w samochodzie, a wentylację ustaw na obieg zamknięty.
• Spacerując lub jeżdżąc na rowerze z dzieckiem unikaj ruchliwych ulic. Poruszajcie się jak najdalej od krawężnika – największe stężenie zanieczyszczeń jest bezpośrednio w pobliżu jezdni.
• Jeżeli okna mieszkania wychodzą na ulicę, w godzinach szczytu trzymaj je zamknięte.
• Zadbaj o odpowiednią dietę. Pożywienie powinno być bogate w witaminy A, C i E oraz selen pomagające organizmowi neutralizować nadmiar wolnych rodników. Wolne rodniki powstają w wyniku m.in. oddychania zanieczyszczonym powietrzem i przyczyniają się do rozwoju astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

 

Źródło: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

Choroby, które może wywołać smog

Choroby układu oddechowego

• zapalenie płuc,
• zapalenie górnych dróg oddechowych,
• zmniejszoną czynność płuc,
• zahamowany rozwój płuc u dzieci,
• przewlekła choroba płuc, astma, mukowiscydoza,
• kaszel, flegma, świszczący oddech, duszność, obrzęk nosa,
• rak płuc.

Choroby metaboliczne

• insulino oporność,
• cukrzyca typu 2,
• cukrzyca typu 1.

Choroby układu krążenia

• nadciśnienie,
• dysfunkcja śródbłonka naczyń,
• zwiększona krzepliwość krwi,
• zakrzepica żył głębokich,
• zaburzenia rytmu serca,
• zawał mięśnia sercowego,

Choroby skóry

• przyspieszone starzenie się skóry,
• atopowe zapalenie skóry

 

Ponadto zaburzenia w rozwoju płodu i choroby układu rozrodczego oraz choroby neurologiczne.

 

Według: Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Klatki Piersiowej i Europejskiego Towarzystwa Pulmonologicznego