Wzrok stanowi jeden z najbardziej wrażliwych zmysłów dziecka, dlatego powinniśmy dołożyć wszelkich starań, aby rozwijał się prawidłowo.
Jednak nawet najlepsza opieka nie zawsze jest w stanie uchronić je przed wystąpieniem wad wzroku. Wzrok dziecka powinien być kontrolowany nawet wtedy, gdy nie ma żadnych niepokojących objawów. Dzieci powinny przechodzić badania kontrolne wzroku już w wieku 2,5–3 lat, kiedy już mówią, a tym samym mogą współpracować w trakcie badania z lekarzem. To daje możliwość sprawdzenia np. ostrości wzroku. Drugie badania powinno zostać przeprowadzone w wieku 5, 6 lat, czyli przed pójściem do szkoły. Później średnio co trzy lata.
Jak kształtuje się wzrok dziecka?
Obiektywna ocena ostrości wzroku u niemowląt nie jest ani łatwa, ani jednoznaczna. Jednak okuliści zajmujący się małymi dziećmi potrafią, stosując odpowiednie testy, określić ostrość wzroku. Do takich testów należy metoda uprzywilejowanego spojrzenia i metoda oczopląsu kinetycznego. Pierwsza polega na obserwacji zachowania się oczu dziecka podczas pokazywania specjalnych kart z biało-czarnymi paskami. Druga metoda polega na pokazywaniu dziecku biało-czarnych pasków, które przesuwają się na specjalnym bębnie i wywołują u dziecka oczopląs. W ten sposób można oszacować ostrość wzroku u niemowląt. W warunkach prawidłowych miesięcznemu noworodkowi przypisuje się ostrość wzroku 5/100. W ciągu następnych miesięcy okresu niemowlęcego ostrość wzroku szybko wzrasta i rozwija się widzenie obuoczne, czyli także stereopsja.
Rodzice i opiekunowie mają stale okazję obserwować reakcje wzrokowe niemowląt. W 3., 4. tygodniu życia dziecko zwraca uwagę na źródła światła i obraca głowę w kierunku okien i lamp. W następnych tygodniach wodzi oczami za różnymi przedmiotami, śledząc ich ruch w różnych kierunkach. W 5. miesiącu niemowlę ogląda swoje rączki, wyciąga je też w kierunku bliskich przedmiotów i zwraca uwagę na obiekty znajdujące się w coraz dalszej odległości. Dziecko w 8. miesiącu życia zauważa drobne przedmioty, dotyka je, chwyta i niestety, może włożyć je do ust. Należy więc uważać, aby takie przedmioty nie znalazły się w zasięgu rąk niemowląt. Roczne dziecko rozpoznaje wzrokiem bliskie mu osoby. Obecnie przyjmujemy, że w warunkach prawidłowych 2-letnie dziecko osiąga ostrość wzroku 5/5, a to odpowiada ostrości wzroku osoby dorosłej.
W przypadku gdy kontroli dokonuje pediatra, do takiego podstawowego badania wykorzystywane są specjalne tablice, tzw. optotypy, np. z obrazami ze zwierzętami. Dziecko ustawione w odpowiedniej odległości, z dobrze zasłoniętym jednym okiem, ma nazywać to, co widzi, lub pokazać przy pomocy odpowiednio ułożonych rąk. Pediatra może też np. zrobić tzw. cover-test, czyli sprawdzić, czy dziecko nie zezuje, czy ruchy gałek ocznych są we wszystkich kierunkach prawidłowe. W razie stwierdzenia nieprawidłowości lekarz kieruje małego pacjenta na pełne badanie okulistyczne.
Obserwuj dziecko
W ciągu pierwszego roku życia następuje największy progres w rozwoju oczu dziecka i okres ten jest kluczowy dla prawidłowego widzenia. Najważniejszą metodą skutecznej profilaktyki jest obserwacja naszej pociechy, która sama nie ma możliwości poinformowania nas, że z jej wzrokiem dzieje się coś niepokojącego. U małych dzieci trudno jest zauważyć problemy z widzeniem. Gdy jednak np. dziecko nie dostrzega przedmiotów, podchodzi zbyt blisko do telewizora, niechętnie rysuje, koloruje, to trzeba mieć na uwadze, że może być to sygnałem problemów ze wzrokiem. Do tego mogą dochodzić bóle głowy. W wieku szkolnym sytuacja jest prostsza, bo dziecko zwykle sygnalizuje problemy. Objawami mogą być bóle głowy, bóle oczu, niestaranne pisanie, wychodzenie poza linię, szybkie męczenie się przy czytaniu i pisaniu.
Symptomy, które powinny nas szczególnie zaniepokoić:
- obrzęk powiek, czerwone oko i obecność wydzieliny ropnej w oku występują w przypadkach zapalenia spojówek, które może być konsekwencją zakażenia w drogach rodnych matki w trakcie porodu. Dlatego u wszystkich noworodków zaraz po urodzeniu stosuje się profilaktycznie do oczu odpowiednie krople, tzw. zabieg Credego;
- łzawienie i ropienie oka może świadczyć o niedrożności w obrębie dróg łzowych, w takich przypadkach lekarz okulista zaleca stosowanie masażu okolicy worka łzowego;
Do przypadków wymagających odpowiedniej operacji korygującej należą:
- biała źrenica – występuje w przypadku zaćmy wrodzonej,
- zbyt duże gałki oczne – mogą świadczyć o jaskrze wrodzonej, na szczęście występuje ona stosunkowo rzadko,
- wrodzone opadanie powieki górnej, gdy przesłonięta jest źrenica.
Odrębną grupę niemowląt stanowią dzieci urodzone przedwcześnie, zwłaszcza z niską wagą. Wszystkie one powinny być pod kontrolą okulisty ze względu na zagrożenie retinopatią wcześniaczą, która wymaga stosowania laseroterapii. Zez u małego dziecka jest zawsze wskazaniem do badania okulistycznego. Badając dziecko z zezem okulista powinien, po wykluczeniu innych zmian chorobowych, zlecić zastosowanie korekcji okularowej i odpowiednich ćwiczeń.
Wskazaniem do wizyty u okulisty już w pierwszym roku życia dziecka są również odnotowane przypadki chorób oczu lub wad wzroku wśród najbliższych członków rodziny. Przykładowo w sytuacjach, gdy jedno z rodziców albo dziadków ma zeza, lub jeśli u rodziców występuje tzw. różnowzroczność, czyli w jednym oku jest inna wada niż w drugim. Kolejną przesłanką, która wymaga sprawdzenia wzroku dziecka, jest stwierdzona u rodziców nadwzroczność nie wynikająca z fizjologicznego starzenia się oczu. W takiej sytuacji badanie u dziecka trzeba zrobić jak najszybciej, nawet w pierwszym roku życia.
Okulary dla dziecka
W momencie rozpoznania jednej z chorób specjalista wdroży odpowiednie postępowanie, które pozwoli na usunięcie przyczyn i objawów schorzenia. Badania mogą jednak wykazać również konieczność zastosowania korekcji wady wzroku. Chociaż zasadniczo kluczową funkcją okularów jest korekcja wady wzroku, jednak w przypadku dzieci powinny one spełniać również określone warunki. Przede wszystkim nie powinny one ograniczać ich aktywności i być bezpieczne dla naszych pociech, a zatem bardziej odporne na wszelkie zniszczenia. Obecnie istnieje możliwość zastosowania bezpiecznych materiałów, z których wykonane są zarówno soczewki, jak i oprawy okularowe. Pozwala to na uniknięcie ewentualnych urazów oka i twarzy dziecka. U małych dzieci określenie należnej korekcji optycznej jest możliwe w warunkach farmakologicznie rozluźnionej akomodacji. Dlatego okulista zleca przed badaniem odpowiednie krople do oczu. Wykonanie okularów należy powierzyć wykwalifikowanemu optykowi. Nigdy nie powinniśmy rozważać ich zakupu z niepewnego miejsca i bez przeprowadzenia fachowych badań.
Soczewki kontaktowe nie są w przypadku dzieci dobry pomysłem, choć są pewne sytuacje medyczne, kiedy soczewka kontaktowa powinna być zalecana. To przede wszystkim duża różnowzroczność. Jeżeli w jednym oku jest np. plus dwa, a w drugim minus 6, to taką różnicę nie zawsze można skorygować okularami. Podobnie dzieje się, jeżeli z różnych powodów dzieci mają wysokie wady wzroku, przykładowo dzieci po operacji zaćmy, które nie miały wszczepionych soczewek – wówczas jakość widzenia w soczewkach kontaktowych jest lepsza. Z soczewkami wiąże się jednak wiele potencjalnych kłopotów u dzieci, dlatego generalnie nie zalecam ich pacjentom poniżej 16. roku życia jako zamiennik do prostych okularów.