Wysoki cholesterol znacznie zwiększa ryzyko zawału serca, udaru mózgu, demencji i problemów z erekcją. Jak obniżyć poziom złego cholesterolu?
Prawie 20 mln osób w Polsce ma za duże stężenie cholesterolu w krwi. Zazwyczaj winny jest styl życia – brak ruchu i dieta bogata w niezdrowe tłuszcze: tłuste mięso, wędliny, masło, sery, śmietanę, przemysłowe słodycze z olejem palmowym, słone przekąski. Problemy z cholesterolem są powszechne, ale wiedza o nim już nie.
Za główną przyczynę wysokiego cholesterolu uważa się niewłaściwą dietę i siedzący tryb życia. To jednak niejedyni winowajcy.
Najwięcej cholesterolu, który jest związkiem niezbędnym, aby nasz organizm funkcjonował poprawnie, jest produkowane przez wątrobę (około 70 proc.). Reszta cholesterolu obecnego w ciele pochodzi z tego, co jemy. Istotne jest zatem, jakie tłuszcze znajdują się w naszej diecie. Najbardziej szkodliwe są tłuszcze trans oraz nasycone, a tych sporo zawiera mięso, szczególnie czerwone, potrawy smażone na tłuszczu, żywność wysokoprzetworzona, tłuste produkty mleczne. Źródłem cholesterolu jest też cukier. Ponadto w gromadzeniu się cholesterolu mają swój udział: brak ruchu i otyłość. Ale nie tylko. Czasem można winić nasze geny.
Warto wiedzieć
Cholesterol jest zły czy dobry? Poziom cholesterolu (całkowitego) w krwi nie powinien przekraczać 200 mg/dl (miligram na decylitr). Badania z krwi mierzą całkowity poziom cholesterolu i jego dwie frakcje: niekorzystną, złą, czyli LDL, oraz dobrą, czyli HDL. Dla naszego zdrowia ważny jest nie tylko niski poziom złego cholesterolu, ale także odpowiednio wysoki poziom dobrego cholesterolu. Normy tego dobrego dla mężczyzn wynoszą 35–70 mg/dl, a dla kobiet 40–80 mg/dl (górna granica oznacza zdrowie).
HDL transportuje lipidy do i z wątroby, natomiast LDL, a właściwie jego nadmiar, odkłada się na ściankach naczyń krwionośnych w postaci blaszki miażdżycowej, a zatem przyczynia się do rozwoju wielu chorób układu krążenia.
Czym grozi wysoki poziom cholesterolu? Zbyt wysoki poziom złego cholesterolu w krwi wiąże się z większym ryzykiem zawału serca i udaru mózgu. Przyczynia się do powstania blaszki miażdżycowej, czyli złogów, które zwężają naczynia krwionośne. Naczynia stają się mniej elastyczne. Płytki miażdżycowe mogą się oderwać i zamknąć tętnicę. Właśnie tak dochodzi do zawału lub udaru. Jeśli zwężone są tętnice szyjne lub mózgowe, mogą się zdarzać zaburzenia pamięci, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, omdlenia.
Złogi odkładające się w naczyniach krwionośnych sprawiają, że niemal wszystkie części organizmu są gorzej odżywione i natlenione. Przez miażdżycę można mieć problemy z płodnością, erekcją, wzrokiem i chodzeniem. Wyższy poziom cholesterolu związany jest także z większym ryzykiem choroby Alzheimera.
Styl życia, stres. Otyłość, brak ruchu i palenie papierosów, to czynniki podnoszące stężenie cholesterolu LDL oraz obniżające poziom HDL. Dym tytoniowy wywołuje w organizmie reakcję zapalną, gdy organizm próbuje pozbyć się toksyn, co jednak w ostateczności prowadzi do szybszego tworzenia się blaszek miażdżycowych w tętnicach.
Poziom cholesterolu można też powiązać z przeżywanym stresem. Przewlekły stres rujnuje nam zdrowie na wiele sposobów, m.in. poprzez wpływ na wydzielanie nadmiaru hormonów, takich jak kortyzol i adrenalina, które z kolei mogą zwiększyć poziom cukru w krwi oraz zaogniać stany zapalne. Zaburzeniom ulega też praca wątroby, głównego producenta cholesterolu.
Genetyka. U niektórych osób nadmiar cholesterolu ma podłoże genetyczne. Nasze geny, a dokładniej chromosom 19, może źle funkcjonować. Objawia się to chorobą zwaną hipercholesterolemią rodzinną (ang. familial hipercholesterolemia, FH). Zaczyna atakować już od najmłodszych lat i jest chorobą dziedziczną. U takich osób poziom cholesterolu jest zawsze mocno podwyższony – od 200 do nawet 400 mg/dl. Chorobę można podejrzewać, jeśli w rodzinie były przypadki zawału serca lub innych incydentów sercowo-naczyniowych, szczególnie w młodym wieku. Osoby z FH nie mogą obniżyć poziomu cholesterolu dietą i ruchem. W takich przypadkach lekarz zapisuje leki na obniżenie cholesterolu. Leki mają obniżać ryzyko zdarzeń, które drastycznie zmieniłyby jakość życia tych pacjentów, a nawet mogłyby ich życie znacznie skrócić.
Niektóre schorzenia oraz starzenie się to kolejne czynniki mające wpływ na podwyższenie poziomu cholesterolu. To winowajcy, na których nie mamy większego wpływu (może z wyjątkiem niektórych chorób, które daje się leczyć).
Cukrzycę (zarówno typu 1 jak i typu 2) oraz zaburzenie o nazwie dyslipidemia cukrzycowa charakteryzuje zwiększony poziom trójglicerydów i frakcji LDL cholesterolu oraz zmniejszenie stężenia frakcji HDL.
Za wysoki poziom cholesterolu mogą też odpowiadać chora tarczyca, uszkodzenia wątroby (w tym niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby) lub przewlekłe choroby nerek. Za nadmiar cholesterolu w organizmie odpowiedzialne są także niektóre leki, w tym preparaty na nadciśnienie, kortykosteroidy, leki moczopędne, pigułki antykoncepcyjne. Kolejny winny to nadużywany alkohol.
Ponadto wiadomo, że stężenie cholesterolu rośnie wraz z wiekiem, a wysoki jego poziom, obserwowany w młodszym wieku, grozi na starość miażdżycą i chorobą wieńcową. Z problemami z cholesterolem zmagają się też kobiety w ciąży oraz wchodzące w okres menopauzalny.
Jak naturalnie obniżyć cholesterol? Cholesterol w dużych ilościach występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego, dlatego pierwszym działaniem powinno być ograniczenie w diecie ilości mięsa, wędlin, masła, serów czy śmietany. Unikać trzeba niezdrowych, nasyconych tłuszczów. Za to dobre tłuszcze obniżają poziom złego cholesterolu LDL i podnoszą poziom dobrego HDL. Warto więc włączyć do codziennej diety oliwę z oliwek, olej rzepakowy, orzechy włoskie.
W walce ze złym cholesterolem skuteczny jest też błonnik. Jego źródłem są warzywa, owoce, nasiona strączkowe, kasze, płatki owsiane, pieczywo pełnoziarniste. Cholesterol to kolejny powód, by unikać cukru, który podnosi poziom trójglicerydów i sprzyja syntezie cholesterolu. Ważny jest również ruch. Liczy się każda aktywność, nawet regularny spacer poprawia pracę serca, pozytywnie wpływa na naczynia krwionośne i pomaga „spalić” zły cholesterol. Zmiana stylu życia powinna być podstawą leczenia. Tak mówią wytyczne kardiologiczne z dowolnego europejskiego kraju. Zmiana zachowań na takie, które wspierają zdrowie, to też jest leczenie.
Normy cholesterolu, czyli jak czytać wyniki badań
Proste badanie krwi powie nam, jakie mamy stężenie cholesterolu – całkowitego, dobrego HDL i złego LDL. Oto pożądane wyniki:
- cholesterol całkowity: poniżej 190 mg/dl;
- dobry cholesterol HDL: 60 mg/dl i powyżej – wysoki poziom; 40–45 mg/dl – minimum;
- zły cholesterol LDL: poniżej 115 mg/dl dla osób zdrowych oraz z małym i umiarkowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym; poniżej 100 mg/dl dla osób z dużym ryzykiem sercowo naczyniowym; poniżej 70 mg/dl dla osób z bardzo dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym, np. po zawale serca czy udarze mózgu (czasem potrzebne jest obniżenie LDL poniżej 50 mg/dl).