O Przewlekłej Obturacyjnej Chorobie Płuc ciągle mówi się zbyt mało. Tymczasem cierpi na nią ponad 200 mln osób. Do 2030 roku choroba ta stanie się trzecią najważniejszą przyczyną zgonów na świecie.
Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc (POChP) nie jest nową chorobą. Stosunkowo nowa jest tylko nazwa – łącząca dwie od dawna znane choroby: przewlekłe zapalenie oskrzeli (PZO) i rozedmę płuc. Głównym objawem PZO jest przewlekły, trwający latami kaszel, a objawem rozedmy jest duszność (brak tchu) podczas wysiłku fizycznego. Występujące w nowej nazwie słowo obturacja, znaczy zwężenie. Zwężenie oskrzeli spowodowane przez przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedmę płuc. Powoduje utrudnienie w oddychaniu – zagrażającą choremu duszność.
Jakie są przyczyny…
POChP głównie dotyczy osób palących (80%), ale nie tylko. Pozostali chorzy zapadają na tę chorobę z powodu pracy w zanieczyszczonym środowisku lub w wyniku narażenia na toksyczne substancje (górnicy, hutnicy, lakiernicy). Oddychanie skażonym powietrzem zwiększa ryzyko zachorowania na POChP. Chemikalia roznoszone przez powietrze, których należy unikać to m.in. ołów, rtęć, pył węglowy, siarkowodór. Każda osoba z przewlekłym kaszlem lub dusznością powinna mieć wykonaną spirometrię – badanie wydolności płuc, które może wykazać, czy doszło do obturacji, czyli skurczu oskrzeli w wyniku toczącego się w płucach procesu zapalnego.
Do czynników ryzyka, na które nie mamy wpływu należą:
- częste infekcje górnych dróg oddechowych,
- zapalenia płuc przebyte w dzieciństwie,
- dziedziczność: istnieje dziedziczna postać rozedmy płuc, związana z niedoborem alfa-1-antytrypsyny (A1A). W takich przypadkach organizm sam prowadzi do uszkodzenia pęcherzyków płucnych.
… i objawy choroby?
Podstawowe dolegliwości to kaszel i uczucie duszności wysiłkowej. Zmiany w oskrzelach w przebiegu POChP polegają na zwiększonym wytwarzaniu śluzu, co doprowadza do zwężenia ich światła i uszkodzenia ścian pęcherzyków płucnych oraz niszczenia włókien sprężystych. Efektem jest zapadanie się oskrzeli. W zdrowych płucach jest 300 mln pęcherzyków płucnych, które są sprężyste i rozciągliwe, podobnie jak balon. I analogicznie do nadmuchania balonu, napełnienie pęcherzyków płucnych powietrzem wymaga wysiłku, natomiast ich opróżnienie odbywa się tak, jak wypuszczenie powietrza z balonu – samoistnie. Płuca uszkodzone w POChP mają mniej tkanki sprężystej, co powoduje gorsze, trudniejsze wydmuchiwanie z nich powietrza. Przewlekłą Obturacyjną Chorobę Płuc rozpoznaje się najczęściej u osób po 40. roku życia, aktywnie palących tytoń lub długoletnich palaczy. Chorzy kaszlą i okresowo odkrztuszają gęstą plwocinę. Niestety, osoby palące nie przejmują się przewlekłym kaszlem, uważając go za objaw „oczyszczania” się płuc. W efekcie, dopiero wykonując badanie spirometryczne lekarz rozpoznaje chorobę – niestety, czasami w ciężkiej postaci.
Leczenie
POChP jest chorobą przewlekłą postępującą, poddającą się profilaktyce i leczeniu. Dostępnych jest wiele sposobów terapii, które pomagają zmniejszyć jej wpływ na nasze życie. Przede wszystkim należy rzucić palenie. Stwierdzono, że całkowite zaprzestanie palenia papierosów zatrzymuje postęp choroby. W leczeniu POChP stosuje się głównie leki rozszerzające oskrzela. Leki antycholinergiczne powodują, że chory odczuwa mniejszą duszność, szczególnie podczas wysiłku fizycznego. Mogą być one stosowane wziewnie lub doustnie. Ich działanie polega na rozluźnianiu i otwieraniu dróg oddechowych w płucach. Są dwa rodzaje leków antycholinergicznych. Jedne działają krótko, 6 godzin, inne długo, ponad 24 godziny. Do drugiej grupy leków stosowanych w leczeniu POChP należą leki adrenergiczne, działające krótko (6 godz.) lub długo (12 godz.). Chorzy w zaawansowanym okresie choroby muszą stosować po jednym z leku obu grup, by opanować duszność. Jeżeli dochodzi do częstych zaostrzeń choroby wymagających dodatkowych leków można stosować lek hormonalny należący do kortykosteroidów. Zmniejszają one stany zapalne i obrzęk w drogach oddechowych. Mogą również zmniejszyć wydzielanie śluzu oraz wrażliwość dróg oddechowych na środki drażniące i alergeny. U chorych na POChP często występują infekcje bakteryjne dróg oddechowych, w takich przypadkach podaje się antybiotyk. Jeśli osoba z POChP jest alergikiem, a zdarza się to dość często, to do leków rozszerzających oskrzela dołącza się steryd wziewny.
Niezbędnik chorego na POChP
Pierwsza pomoc. Jeśli nagle wystąpi duszność, przerwij na chwilę to, co robisz i rozluźnij się w spokojnym miejscu. Najlepiej usiąść na krześle przy stole, pochylić się do przodu i skupić na powolnym oddychaniu ustami, tak aby wydech był dłuższy od wdechu. Wypuszczaj powietrze coraz wolniej, wydłużaj wdech. Pozostań w tej pozycji przez 5–10 min, aż w pełni odzyskasz oddech. Jeśli nie masz na czym oprzeć rąk należy pochylić się i oprzeć je na kolanach. Jeśli duszność wystąpi podczas pobytu na dworze, stań, i jeśli to możliwe usiądź. Jeżeli nie ma gdzie, można oprzeć się o coś plecami (mur, płot, drzewo) z nogami w rozkroku i rękami opartymi na biodrach.
W co się ubrać. Ubranie nie powinno krępować ruchów klatki piersiowej i brzucha. Panowie mogą zastąpić krawat luźno zawiązaną na szyi kolorową chusteczką, a pasek do spodni szelkami. Sweter rozpinany z przodu jest lepszy, niż wciągnięty przez głowę pulower. Panie powinny zamienić standardowe biustonosze – ze sprzączkami, fiszbinami itp. na staniki sportowe z elastycznego materiału bez zapięć. Podobnie z figami. Powinny być bawełniane, nie uciskające brzucha. Należy wystrzegać się ciasnych swetrów, golfów, kamizelek i marynarek.
W mroźne dni lepiej nie wychodzić na dwór. Jeśli nie da się tego uniknąć, zasłoń usta i nos rzadko tkanym szalem mohairowym. Powietrze pod szalem ociepla się i nawilża zmniejszając podrażnienie oskrzeli. Głowa, nogi i ręce też nie mogą marznąć. Ochroń je ciepłymi skarpetkami, czapką i rękawiczkami.
W kuchni. Wszystkie, często używane przedmioty kuchenne, a także surowce do przygotowywania posiłków należy umieścić mniej więcej na wysokości pasa, na blatach lub w łatwo otwierających się szufladach. Dotyczy to również przechowywania garderoby i bielizny. Codzienna bielizna powinna być umieszczana w górnych szufladach bieliźniarki, a drążek, na którym wisi garderoba nie może być powyżej poziomu ramion chorego. Lepiej nie sięgać do półek umieszczonych ponad głową. Praca rękami uniesionymi nad głową utrudnia oddychanie i może spowodować duszność. Posiłki należy przygotowywać na siedząco.
W łazience. Kąpiel pod prysznicem jest fizycznie mniej obciążająca niż kąpiel w pozycji siedzącej w wannie. Kąpiący się powinien siedzieć na niewielkim stołeczku zarówno w kabinie prysznicowej, jak i w wannie. Należy obniżyć i umocować wolną końcówkę prysznica, by mieć obie ręce swobodne do mycia. Koniecznie połóż gumowy przyssawkowy dywanik na podłodze kabiny prysznicowej lub na dnie wanny, zapobiega on poślizgnięciu się i niebezpiecznym urazom.
W sypialni. Ścielenie łóżka jest zwykle najtrudniejszą, codzienną czynnością. Zazwyczaj jest to czynność poranna, czyli w części dnia najtrudniejszej dla chorego. Uczucie duszności jest największe w godzinach rannych, między wstaniem z łóżka, a godz. 11–12. Rób to spokojnie i powoli, dobrze jest mieć dostęp do łóżka (tapczanu) z obu stron. Wówczas wygładzenie prześcieradła i kołdry może odbywać się z obu stron oddzielnie.
Sprzątanie. Chore płuca nie lubią zamiatania i odkurzania. Dlatego czynności te wykonuj z rozsądną częstotliwością. Sprzątać należy na mokro lub używać odkurzacza stosując szczelne papierowe pojemniki wyrzucane po napełnieniu. Nie sprzątaj miejsc znajdujących się powyżej głowy. O pomoc w zakładaniu lub zdejmowaniu firanek i zasłon, czy wycieraniu kloszy lampy itp. poproś zdrowe osoby. Środki do czyszczenia nie powinny zawierać szkodliwych dla płuc związków chloru i amoniaku. Zasada nie używania w domu aerozoli odświeżaczy powietrza dotyczy też ochrony przed komarami lub innymi insektami.
Dieta
- Jeśli odczuwasz duszność podczas jedzenia – jedz wolniej.
- Przeznacz na jedzenie dwa razy więcej czasu niż dotychczas.
- Nie rozmawiaj podczas jedzenia.
- Jedz mniejsze, ale częstsze posiłki, najlepiej 5 małych posiłków dziennie zamiast 3 dużych. Pełny żołądek utrudnia oddychanie.
- Unikaj pokarmów wzdymających takich jak kapusta, groch, fasole, kukurydza, brokuły, brukselka, cebula, kalafiory, surowe jabłka i melony.
- Unikaj gazowanej wody i napojów zawierających kofeinę.
- Ogranicz spożycie soli.