Zapalenie zatok jest powszechną chorobą dotyczącą wszystkich grup wiekowych. Na rozwój schorzenia mają wpływ zarówno czynniki zewnętrzne, jak i uwarunkowania anatomiczne.
Zapalenie zatok przynosowych to choroba zatok, której objawami są: niedrożność nosa, wydzielina z nosa (katar lub spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła), ból lub uczucie rozpierania twarzy, upośledzenie lub utrata węchu.
Zapalenie zatok przynosowych określa się terminem rhinosinusitis, czyli zapalenie błony śluzowej jam nosa i zatok przynosowych, co podkreśla, że błona śluzowa jam nosa i zatok stanowi jedną całość.
Zatoki przynosowe są powietrznymi jamami zlokalizowanymi wewnątrz kości czaszki. Człowiek posiada cztery pary zatok:
- zatoki szczękowe – znajdujące się tuż za policzkami,
- zatoki czołowe,
- zatoki sitowe,
- zatokę klinową (dwie ostatnie znajdujące się wewnątrz czaszki, za jamą nosową).
Każda zatoka ma połączenie z jamą nosową, dzięki czemu wydzielina przez nie produkowana może się ewakuować, a powietrze z zewnątrz dostaje się do środka i wentyluje wnętrze zatok. To zapewnia brak bakterii wewnątrz zatok przynosowych w stanie fizjologicznym. W przypadku infekcji zatok stan zapalny i obrzęk dotyczy błony śluzowej, która je wyściela. Powoduje to zablokowanie ujścia zatok do jamy nosowej i brak możliwości ewakuacji wydzieliny z zatok, co sprzyja jej gromadzeniu.
Przyczyny infekcji
Przyczyna każdego rodzaju zapalenia zatok może być wirusowa, bakteryjna, grzybicza lub alergiczna. Najczęściej winowajcami są wirusy. Do kolonizacji przez bakterie dochodzi zazwyczaj na skutek nadkażenia w trakcie infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej. Również znacznego stopnia skrzywienie przegrody nosa może przyczynić się do częstych zapaleń zatok przynosowych, szczególnie jednostronnych. Z uwagi na czas trwania objawów zapalenie zatok przynosowych dzieli się na ostre i przewlekłe.
Ostre zapalenie zatok przynosowych trwa krócej niż 12 tyg., a objawy ustępują całkowicie. Wyróżnia się kilka rodzajów ostrego zapalenia zatok przynosowych:
- wirusowe, towarzyszące przeziębieniu, zwykle ustępuje samoistnie – poprawa następuje po 48 godz., a całkowite ustąpienie w ciągu 7–10 dni;
- powirusowe, kiedy trwa dłużej niż 10 dni lub objawy nasilają się po upływie 5 dni i trwają krócej niż 12 tygodni;
- bakteryjne, kiedy występuje gorączka powyżej 38°C, nasilenie wcześniej występujących objawów, zmiana barwy wydzieliny z nosa, silny miejscowy ból w obrębie twarzy.
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych trwa ponad 12 tyg. i objawy nie ustępują całkowicie. W przebiegu mogą występować polipy nosa, alergia, zakażenia grzybicze. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych może też być spowodowane chorobami zębów, guzami okolicy zatok, a także chorobami ogólnoustrojowymi lub niedoborami odporności. Najczęstszym typem przewlekłego zapalenia zatok jest postać bakteryjna. Ten typ infekcji przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, zwykle przez wiele lat, a całkowite ustąpienie zdarza się rzadko.
Objawy
Do głównych objawów zapalenia zatok przynosowych należy:
- niedrożność nosa,
- wydzielina z nosa – katar przedni lub tzw. tylny – ściekanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, co może powodować uczucie drapania w gardle, chrypkę i kaszel,
- ból lub uczucie rozpierania twarzy (np. u nasady nosa oraz po jego obu stronach, które ulegają nasileniu po schyleniu głowy),
- upośledzenie lub utrata węchu.
Ponadto mogą wystąpić bóle głowy, obrzęk powiek, złe samopoczucie, pogorszenie smaku. Przy zapaleniu zatok szczękowych, szczególnie szerzącym się z zębodołu, u pacjenta może występować ból zębów i nieświeży zapach z ust. Infekcji często towarzyszy gorączka.
Leczenie
Ostre zapalenie zatok przynosowych w początkowym okresie choroby można próbować leczyć domowymi sposobami, ponieważ w przypadku choroby wirusowej leczenie jest objawowe. Zaleca się płukanie nosa 0,9% roztworem NaCl. W aptece można zakupić zestaw do samodzielnego płukania zatok. Można stosować dostępne bez recepty leki działające objawowo:
- paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne – objawowo w razie gorączki i dolegliwości bólowych;
- leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa, aby poprawić drożność nosa; w celu doraźnego szybkiego zmniejszenia niedrożności nosa stosuje się preparaty donosowe (np. efedryna, ksylometazolina). Nie należy jednak stosować ich przewlekle (dłużej niż 5 dni)! Dostępne są również leki doustne (efedryna, fenylefryna, pseudoefedryna), które można stosować wyłącznie doraźnie. Nie należy ich podawać kobietom w ciąży, chorym na nadciśnienie tętnicze, choroby serca, nadczynność tarczycy, rozrost stercza, jaskrę, choroby psychiczne, u leczonych β-blokerami. U wielu osób powodują bezsenność;
- preparaty cynku, witaminę C i leki ziołowe;
- preparaty złożone zawierające lek przeciwhistaminowy, lek obkurczający naczynia błony śluzowej nosa oraz paracetamol lub niesteroidowy lek przeciwzapalny – łagodzą one objawy ostrego zapalenia zatok przynosowych.
Nie należy stosować na własną rękę glikokortykosteroidów donosowych ani antybiotyków! W razie utrzymywania się objawów powyżej 10 dni lub ich nasilenia po 5 dniach należy udać się do lekarza rodzinnego.
W leczeniu ostrego powirusowego zapalenia zatok przynosowych oprócz płukania nosa 0,9% roztworem NaCl, lekarz może zalecić glikokortykosteroidy donosowe. Ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych leczy się antybiotykami. W leczeniu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych zwykle stosuje się glikokortykosteroidy donosowo.
Zapobieganie zapaleniu zatok przynosowych
Zapalenie zatok przynosowych to choroba, która dotyczy osób w każdym wieku w różnych porach roku. Można zredukować ryzyko wystąpienia zapalenia zatok przez unikanie osób z zakażeniami górnych dróg oddechowych oraz nadmiernej ekspozycji na różnego rodzaju dymy (papierosy) i zanieczyszczenia powietrza. Ważne jest leczenie różnego typu alergii, szczególnie wziewnych oraz odpowiedni stopień nawilżenia powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy na co dzień. Ma to ogromne znaczenie w miesiącach, w których korzystamy z ogrzewania pomieszczeń.
Źródło: K Radajewski, M Wierzchowska, Otolaryngologia Polska 2019,73(5)