Wrzesień odznaczamy w kalendarzu czerwonym serduszkiem – obchodzimy bowiem Światowy Dzień Serca. To dobra okazja, by dokładniej przyjrzeć się swojemu sercu.
Serce to główna siła napędowa układu krwionośnego człowieka. Zbudowane jest z czterech części: dwóch przedsionków (prawego i lewego) oraz dwóch komór (prawej i lewej). Między przedsionkami i komorami znajdują się zastawki – dwudzielna i trójdzielna, które uniemożliwiają cofanie się krwi w sercu. Dzięki temu płynie zawsze w jednym kierunku po całym organizmie. Serce z naczyniami krwionośnymi (tętnicami, żyłami i naczyniami włosowatymi) tworzy układ krwionośny człowieka.
Pracę serca można porównać z działaniem pompy, która pracuje miarowo i w sposób uporządkowany. Przedsionki oraz komory kurczą się regularnie, pompując krew w ciele człowieka. Prawa część serca dostarcza ubogą w tlen krew do płuc. Tam krew oddaje dwutlenek węgla, pobiera tlen, a następnie płynie do lewej części serca (tzw. mały krwiobieg – płucny). Bogata w tlen krew zostaje wypompowana z lewej części serca na obwód, co zapewnia odpowiednie dotlenienie wszystkich narządów w organizmie, a w konsekwencji ich prawidłowe działanie (tzw. duży krwiobieg). Zdrowie człowieka zależy od prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego. Chcąc uniknąć zakłóceń w pracy tej jedynej „pompy” naszego organizmu, należy wykonać niezbędne badania.
Ciśnienie krwi
To podstawowy dla serca pomiar. W razie stwierdzenia wartości odbiegających od normy, nieprawidłowe ciśnienie powinno być pierwszym argumentem do wizyty u lekarza. W razie wątpliwości lub nieprawidłowości dobrze byłoby kontrolować ciśnienie codziennie, a nawet kilka razy dziennie w określonych porach. Wyniki pomiaru ciśnienia są mierzone w milimetrach słupka rtęci (mm Hg). Pierwsza wartość oznacza ciśnienie skurczowe, „górne”. Druga wartość to najniższe ciśnienie podczas rozkurczu. Optymalna wartość ciśnienia krwi to 120/80 mm Hg, ale normą wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest wartość poniżej 140/90 mm Hg.
Tętno (puls)
Tętno, to ilość uderzeń serca na minutę. To pulsujący ruch ścian tętnic powstający na skutek wyrzutu krwi w trakcie skurczu komór serca. Kontrola nad tętnem odgrywa ważną rolę, by móc w razie jakichkolwiek nieprawidłowości – działać. Prawidłowe tętno należy do podstawowych parametrów życiowych, które łatwo można zmierzyć. Jego wynik daje wiele informacji dotyczących prawidłowej lub nieprawidłowej pracy organizmu, w tym przede wszystkim serca.
Prawidłowe tętno powinno wynosić między 60 a 100 uderzeń na minutę. Oczywiście inne będzie tętno spoczynkowe, inne po wysiłku. Inne będzie tętno u dziecka, inne będzie miała kobieta w ciąży, jeszcze inne normy tętna będą odpowiednimi dla określonego wieku czy płci. Szybkie bicie serca, powyżej 100 uderzeń na minutę (częstoskurcz), jest złym objawem – może świadczyć o nasileniu niewydolności serca lub o zaburzeniach rytmu. Wolna akcja serca, poniżej 50–55 uderzeń na minutę, także może być dla niego niekorzystna. Zakres częstości akcji serca powinien być ustalony indywidualnie z lekarzem i – podobnie jak w przypadku ciśnienia tętniczego – zapisany w dzienniczku. Dodatkowo należy badać, czy tętno jest równe. Jeżeli wyczuwasz nierówny puls, może to świadczyć o migotaniu przedsionków – groźnym zaburzeniu rytmu, które często towarzyszy niewydolności serca. Wystąpienie nierównego pulsu to znak, że należy pilnie zgłosić się do lekarza kardiologa. Wszelkie odchylenia wymagają diagnostyki. Bagatelizowane, mogą być przyczyną wielu poważnych chorób. Pomiaru tętna dokonujemy w pozycji siedzącej, zrelaksowani, po co najmniej 5-minutowym odpoczynku. Należy przyłożyć trzy palce wzdłuż przebiegu tętnicy promieniowej, na wewnętrznej stronie nadgarstka, w przedłużeniu kciuka. Siłę ucisku trzeba dostosować tak, żeby wyczuć pulsowanie. Błędne jest przyłożenie pojedynczego palca, a także próba wyczucia tętna po przeciwnej stronie nadgarstka. Patrzymy na zegarek z sekundnikiem i liczymy, ile uderzeń tętna wyczujemy w ciągu 30 sekund. Następnie wynik mnożymy przez dwa – otrzymujemy liczbę uderzeń serca na minutę.
Lipidogram
Z nadciśnieniem, miażdżycą tętnic wieńcowych, a w konsekwencji ryzykiem udaru czy zawału wiążą się nieodmiennie zaburzenia gospodarki tłuszczowej (lipidowej). Dlatego lipidogram (profil lipidowy) jest jednym z podstawowych badań profilaktycznych. Sprawdza, na jakim poziomie jest cholesterol całkowity, cholesterol HDL, LDL oraz trójglicerydy.
Badanie powinny wykonać przede wszystkim osoby:
- z nadwagą, otyłe, mało aktywne fizycznie,
- palące papierosy,
- z rodzinnymi przypadkami chorób układu krążenia,
- chorzy na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, osoby z przewlekłą chorobą nerek, przewlekłą chorobą zapalną (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów).
Wykonanie lipidogramu zaleca się wszystkim mężczyznom powyżej 40. r.ż. i kobietom powyżej 50. r.ż. lub po menopauzie, zwłaszcza w przypadku obecności innych czynników ryzyka. Ocenę wyników lipidogramu powinien przeprowadzać lekarz, gdyż ważne są nie tylko uzyskane wartości poszczególnych wyników, ale także wzajemny stosunek poszczególnych parametrów względem siebie oraz innych czynników, jak np. płeć.
Elektrokardiografia (EKG)
Nieinwazyjne i bezbolesne badanie, które wykonywane jest w celu oceny pracy serca i wykrycia ewentualnych jej zaburzeń. Rejestruje napięcia między poszczególnymi komórkami serca. Pomiar wykonuje się w spoczynku (na leżąco), jest niebolesny i trwa kilkanaście sekund. Próba wysiłkowa to badanie pracy serca w ruchu. Z przymocowanymi elektrodami trzeba jechać na specjalnym rowerze treningowym lub biec na ruchomej bieżni. Badanie trwa kilkanaście minut. Zapis EKG jest rejestrowany podczas wzrastającego wysiłku fizycznego. Jednocześnie trwa pomiar ciśnienia krwi.
EKG metodą Holtera
Wykorzystuje się do badania pracy serca lub ciśnienia tętniczego krwi. Umożliwia precyzyjną diagnostykę różnorodnych schorzeń układu krążenia. Trwa całą dobę. W gabinecie lekarskim zostaje założony pacjentowi aparat – mankiet – jak do pomiaru ciśnienia, a na pasku do spodni lub specjalnych szelkach ciśnieniomierz połączony przewodem z mankietem. Aparat samoistnie pompuje mankiet i mierzy ciśnienie, a wyniki pomiarów zapamiętywane są przez urządzenie. Pomiary dokonywane są zazwyczaj co 30 min w ciągu dnia i co godzinę w nocy (istnieje możliwość indywidualnego ustawienia cyklu pomiarów). Pacjent z aparatem udaje się do domu, może wykonywać większość codziennych czynności (poza kąpielą i intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi). Następnego dnia, po ok. 24. godzinach aparat zostaje zdjęty w gabinecie, a wynik badania opisany przez lekarza. Pomiar ciśnienia dostarcza informacji na temat dobowego profilu ciśnienia tętniczego, a także średnich jego wartości w ciągu doby.
Echo serca
Nazywane też echokardiografią i USG serca, to badanie, w którym wykorzystuje się technikę ultrasonograficzną. Badanie pozwala na uzyskanie obrazu struktur serca. Dzięki temu możliwa jest ocena funkcjonowania jam i zastawek serca. Echo serca wykonuje się m.in. u osób skarżących się na duszność czy ból w klatce piersiowej. Podczas badania głowica aparatu echokardiograficznego emituje ultradźwięki (fale dźwiękowe o dużych częstotliwościach niesłyszalnych dla ucha ludzkiego). Na podstawie powracających do głowicy ultradźwięków odbitych od tkanki powstaje obraz („echo”) serca. Można go w dowolnym momencie zapisać na papierze lub w formie wideo.
Koronarografia serca
Koronarografia (inaczej angiografia naczyń wieńcowych) jest inwazyjnym badaniem naczyń wieńcowych, który pozwala ocenić drożność tętnic wieńcowych zaopatrujących serce w krew. Zabieg przeprowadza się w celu diagnostyki i ewentualnego leczenia choroby wieńcowej (angioplastyka naczyń wieńcowych). Koronarografia polega na wprowadzeniu przez tętnicę udową lub częściej promieniową cewnika diagnostycznego do ujścia naczyń wieńcowych i podaniu środka kontrastowego, a za pomocą aparatury rentgenowskiej uwidocznienia ich na monitorze. Wówczas można stwierdzić, które naczynie uległo zwężeniu oraz czy i kiedy potrzebna jest interwencja kardiologa.
Jeśli stwierdzono zwężenie, co do którego nie ma pewności, czy jest istotne, czy nie (a to decyduje o dalszym postępowaniu), podczas koronarografii wykonuje się badanie oceny cząstkowej rezerwy przepływu (tzw. FFR). Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym.
Światowy Dzień Serca
W 1999 r. Światowa Federacja Serca (WHF) we współpracy ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO) ogłosiła ustanowienie Światowego Dnia Serca. Obchodzony jest 29 września każdego roku.
Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią nadal najczęstszą przyczynę zgonów na świecie. Głównymi przyczynami chorób serca i układu krążenia są m.in. niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, a także uwarunkowania genetyczne oraz zaburzenia gospodarki lipidowej. Co 3 mężczyzna i co 10 kobieta umiera na serce przed 64. rokiem życia. Z badań wynika, że serce Polaków starzeje się szybciej niż w innych krajach. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i regularne badania.