Żelazo jest jednym z najważniejszych pierwiastków śladowych niezbędnych do prawidłowego przebiegu podstawowych procesów życiowych, m.in. do transportu i magazynowania tlenu. Nawet niewielkie niedobory żelaza mogą upośledzić funkcjonowanie całego organizmu człowieka.
W całej gamie mikro- i makroelementów, witamin, substancji chemicznych budujących ludzki organizm, żelazo odgrywa zasadniczą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Wchodzi w skład hemoglobiny, mioglobiny, enzymów związanych z łańcuchem oddechowym. Część żelaza jest bezpośrednio wykorzystywana do produkcji hemoglobiny, pozostała część gromadzi się w postaci ferrytyny i hemosyderyny w tkankach, głównie w wątrobie i śledzionie. Żelazo jako składnik hemoglobiny i mioglobiny jest niezbędne w procesach oddychania tkankowego, a więc magazynowania i transportu tlenu do wszystkich komórek. Hemoglobina wiąże tlen w płucach i rozprowadza go po całym organizmie – bez żelaza nie byłoby to możliwe. Mioglobina odbiera tlen od krwinek czerwonych i wykorzystuje go do pracy mięśni. Żelazo bierze istotny udział w reakcjach odpornościowych komórek układu immunologicznego, które zwalczają patogeny (m.in. bakterie, wirusy) powodujące choroby. Antyoksydacyjny potencjał żelaza jest wykorzystywany w układzie nerwowym do usuwania szkodliwych wolnych rodników. Bierze udział w syntezie mieliny, neuroprzekaźników, kwasów nukleinowych. Odgrywa też ważną rolę w syntezie kolagenu i metabolizmie witaminy D.
Organizm nie jest w stanie samodzielnie wytwarzać żelaza, musi więc polegać na żelazie dostarczanym z zewnątrz. Dlatego tak ważne jest dbanie o zróżnicowaną, zbilansowaną dietę, która nie narazi na jego niedobór. Niestety, czasem dieta nie wystarcza i musimy wesprzeć organizm suplementami z żelazem.
Niedobór żelaza i jego skutki
Niedobór żelaza powoduje nadmierne zmęczenie, problemy z koncentracją, brak energii, senność, bladość skóry i błon śluzowych (szczególnie spojówek), sińce pod oczami, łamliwość włosów i paznokci. Z czasem skutkuje m.in. niedokrwistością, bólami głowy, krwotokami z nosa. Objawy braku żelaza są mało specyficzne, związane głównie z niedoborem tlenu we wszystkich tkankach i narządach, a zwłaszcza w centralnym układzie nerwowym i układzie sercowo-naczyniowym. Żelazo odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu wielu układów narządowych, dlatego jego utrzymujący się, nieleczony niedobór może prowadzić do poważnych powikłań, m.in. zaburzeń hormonalnych, choroby niedokrwiennej serca, udaru. Najczęściej występującą postacią niedokrwistości jest ta związana z deficytem żelaza. Niedokrwistość (anemia), to stan obniżonej wartości krwinek czerwonych (erytrocytów). Oprócz liczby erytrocytów, należy wziąć pod uwagę także stężenie hemoglobiny oraz wartość wskaźnika hematokrytowego. Niedokrwistością nazywamy stan, kiedy wszystkie wymienione elementy znajdują się poniżej zakresu wartości referencyjnych ustalonych dla danej płci, wieku, a nawet warunków środowiskowych. Anemia jest szczególnie groźna dla kobiet ciężarnych i małych dzieci. Do grup ryzyka wyjątkowo narażonych na niedobór żelaza zaliczyć można:
Dzieci i nastolatki – dojrzewanie, pojawienie się miesiączki, gwałtowny wzrost, wielość materiału do nauczenia, ćwiczenia zużywają dużo żelaza. Jeśli do tego dochodzi zła dieta i nieregularne posiłki, rezerwy żelaza w organizmie mogą się zmniejszyć, prowadząc do zmęczenia, trudności w nauce i drażliwości.
Kobiety w ciąży – żelazo odgrywa ważną rolę w rozwoju płodu i dziecka. Jest kluczowe dla produkcji hemoglobiny, która transportuje tlen do komórek organizmu, w tym do rozwijającego się płodu. Odpowiedni poziom żelaza jest niezbędny do tworzenia nowych narządów, wspierania łożyska oraz przygotowania do porodu i karmienia piersią.
Kobiety mające obfite, długie miesiączki, podczas których tracą dużo krwi.
Osoby aktywne fizycznie – potrzebują więcej żelaza, które tracą podczas pocenia się i fizycznego obciążenia komórek. W trakcie uprawiania sportu żelazo jest potrzebne nie tylko do utrzymania prawidłowego poziomu hemoglobiny, ale także do metabolizmu energetycznego komórek.
Seniorzy – niedokrwistość z niedoboru żelaza jest jedną z najczęściej występujących postaci anemii u seniorów. Powodem są zmiany organizmu związane ze starzeniem się, takie jak: gorsza wydolność nerek, zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym, liczne choroby współistniejące i ich leczenie.
Objawy niedoboru żelaza
Jedną z częściej występujących form niedokrwistości jest anemia z niedoboru żelaza. Jej podstawowe objawy to:
- nadmierne zmęczenie, brak energii, senność,
- bladość skóry i błon śluzowych, szczególnie spojówek,
- sińce pod oczami,
- łamliwość włosów i paznokci.
- bóle głowy,
- krwawienia z nosa,
- zajady w kącikach ust, owrzodzenia w jamie ustnej,
- nadmierne zmęczenie podczas wysiłku fizycznego,
- problemy z koncentracją, a u dzieci z nauką.
Niewielkie niedobory żelaza, powstałe jeszcze przed rozwojem anemii, można skorygować dietą. Gdy pojawi się już anemia, konieczne są suplementy.
Zaplanuj dietę
Są dwa źródła żelaza: żelazo hemowe, które jest łatwo przyswajalne przez organizm i żelazo niehemowe zawarte m.in. w roślinach – znacznie trudniej przyswajalne. W codziennej diecie ważna jest podaż zarówno żelaza hemowego, jak i niehemowego. Źródłem żelaza hemowego (w formie hemoglobiny i mioglobiny) są głównie produkty pochodzenia zwierzęcego, m.in. czerwone mięso, podroby, wątróbka, ryby i owoce morza, żółtko jaj. Żelazo niehemowe występuje w produktach roślinnych, takich jak:
- produkty zbożowe,
- nasiona i ziarna,
- orzechy,
- bób,
- szpinak, pietruszka, koper i inne zielone warzywa,
- buraki,
- czarna porzeczka, śliwki,
- figi, daktyle.
Na wzrost przyswajalności żelaza wpływa obecność witaminy C i cysteiny. Obniżoną przyswajalność powoduje dieta bogata w fityniany i polifenole, wapń, czerwone wino, kawa, herbata, białka (kazeinę i pochodzenia roślinnego). Dieta ma nieznaczny wpływ na przyswajanie żelaza hemowego. Przyswajanie żelaza jest uzależnione także od białka nośnikowego – transferryny, w przypadku jej wysycenia, żelazo nie wchłania się do komórki krążąc w formie pozahemowej. Do niedoboru żelaza dochodzi na skutek jego niedostatecznej podaży po wyczerpaniu zapasów.
ABC suplementacji żelaza
Suplementy zawierające żelazo są powszechnie stosowane w profilaktyce i leczeniu niedokrwistości. Są dostępne w wielu postaciach, takich jak m.in. toniki, syropy lub tabletki, wzbogacone witaminami, zawierające naturalne wyciągi ziołowe. Często dodawany jest kwas askorbinowy (witamina C), by poprawić przyswajalność pierwiastka. Suplement diety zawierający żelazo w formie płynnej ma wiele zalet. W jego składzie odnajdziemy mikrokapsułkowane żelazo, które jest łatwo przyswajalne i łagodne dla żołądka. Dodatkowo zawarty w nim koncentrat ze skandynawskich borówek nadaje mu przyjemny, owocowy smak. Borówki są bogate w antocyjany. Główne związki przeciwutleniające w borówkach należą do rodziny polifenoli, przeciwutleniaczy zwanych flawonoidami. Dowiedziono, że jedna z grup flawonoidów – antocyjany – jest odpowiedzialna za wiele korzystnych efektów zdrowotnych tych owoców. Antocyjany są odpowiedzialne za zmniejszanie ryzyka rozwoju chorób serca. Mikrokapsułkowane żelazo Fe3+ działa tylko w razie potrzeby przez aktywny mechanizm wchłaniania. Umożliwia to organizmowi bezpieczne wchłanianie potrzebnej ilości, bez nieprzyjemnych skutków ubocznych. Forma mikrokapsułkowania żelaza chroni je przed kwasami żołądkowymi. Kapsułka rozpuszcza się dopiero w jelicie cienkim, gdzie następuje właściwe wchłanianie żelaza.
Stosowanie suplementów zawierających żelazo zalecane jest w celu łagodzenia uczucia zmęczenia, osłabienia i problemów z koncentracją wynikających z niedoborów żelaza. Zażywanie tego typu preparatów wskazane jest szczególnie w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na żelazo, takich jak: np. intensywny wzrost dziecka, ciąża czy karmienie piersią. Są także odpowiednie dla dzieci, młodzieży, seniorów, wegan, wegetarian i osób aktywnych.