Łzy są nie tylko wyraźnym dowodem wrażliwości emocjonalnej, ale przede wszystkim istotnym elementem prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku.
Produkcją łez zajmują się gruczoły łzowe. Film łzowy pokrywa zewnętrzną część gałki ocznej (spojówki, rogówkę), spełniając funkcje nawilżające, ochronne oraz odżywcze. W jego skład wchodzą trzy warstwy: wewnętrzna śluzowa, środkowa wodna oraz zewnętrzna tłuszczowa. Wydzielina łzowa wygładza i wyrównuje powierzchnię nabłonka rogówki, co umożliwia prawidłowe załamanie światła na jej powierzchni. Ułatwia ruchy gałek ocznych i powiek. Jest drogą transportu tlenu i substancji odżywczych do spojówek i pozbawionej unaczynienia rogówki oka. Sprzyja pozbyciu się zanieczyszczeń. Jeśli wydzielina gruczołów łzowych jest niewystarczająca bądź dochodzi do poważnych zmian w składzie filmu łzowego pojawiają się problemy. Zazwyczaj uskarżamy się na pieczenie, przekrwienie oczu wynikające z podrażnienia, uczucie piasku pod powiekami. Powieki sprawiają wrażenie ciężkich i obrzękniętych. Prawdopodobnie mamy do czynienia z zespołem suchego oka, o którym ostatnimi czasy mówi się coraz częściej. Przypuszcza się, że co piąty pacjent zgłaszający się po poradę do okulisty cierpi z powodu tego schorzenia.
Zespół suchego oka – przyczyny
Zespół suchego oka obejmuje szereg schorzeń o różnym pochodzeniu i przyczynowości. Jego istota tkwi w niewystarczającej produkcji filmu łzowego bądź w zaburzeniu składu łez. Ograniczone wydzielanie łez częściej dotyczy osób w wieku podeszłym, co związane jest ze starzeniem się organizmu, a także kobiet w okresie przekwitania oraz w ciąży (zaburzenia hormonalne). Może również być następstwem poważnych schorzeń układowych (tj. zespołu Sjögrena, schorzenia o podłożu autoimmunologicznym, cukrzycy, zakażeń wirusowych). Niedostateczne wydzielanie łez spowodowane jest czasami błędami w stosowaniu leków, m.in. atropiny, diuretyków, środków znieczulenia ogólnego, preparatów antykoncepcyjnych, leków antyhistaminowych czy psychotropowych. Także nadużywanie bez konsultacji z lekarzem kropli do oczu może przyczynić się do zakłócenia proporcji składników filmu łzowego, w efekcie czego ujawnią się przykre doznania utożsamiane z zespołem suchego oka.
Dolegliwości zespołu suchego oka mogą być również wywołane zwiększonym odparowaniem łez (suchy, gorący klimat, klimatyzacja, niedomykanie się powiek np. w schorzeniach gruczołu tarczowego, znieczulenie). Na podobne dolegliwości skarżą się często osoby spędzające długie godziny przed ekranem komputera, ponieważ monitor umieszczony na wysokości oczu powoduje zmniejszenie częstotliwości mrugania, co przyspiesza wysychanie ochronnego filmu łzowego.
Leczenie
Dolegliwości zespołu suchego oka są mało typowe (podobne objawy mogą towarzyszyć np. zapaleniu spojówek czy rogówki), co utrudnia prawidłowe rozpoznanie. Potwierdzeniem istnienia zespołu suchego oka, oprócz tradycyjnego badania okulistycznego, są specjalne testy oceniające ilość wydzielanych łez i stabilność płynu łzowego (np. test Schirmera). Najważniejszym elementem terapii jest poprawa nawilżenia gałki ocznej poprzez podawanie preparatów imitujących płyn łzowy (tzw. sztuczne łzy). Mogą mieć one postać kropli o różnym stopniu lepkości lub żeli. Ze względu na stosunkowo szybkie wymywanie kropli z worka spojówkowego należy je często aplikować (co 1–2 godziny). Zdecydowanie dłuższe utrzymywanie się na powierzchni gałki ocznej wykazują preparaty zawierające kwasy poliakrylowe, siarczan chondroityny czy pochodne kwasu hialuronowego – wystarczy je stosować 4–5 razy dziennie. Stosunkowo częsta aplikacja sztucznych łez to nie jedyny mankament. Długotrwałe stosowanie niesie ze sobą ryzyko podrażnień i rozwoju nadwrażliwości, szczególnie ze względu na występujące w ich składzie środki konserwujące (np. chlorek benzalkonium). Konieczna jest więc ostrożność w ich indywidualnym wyborze, gdyż tolerancja oka na substancje wchodzące w skład danego preparatu może być odmienna u różnych osób. W przypadku trudności z doborem właściwych „sztucznych łez” godne uwagi mogą okazać się preparaty pozbawione środków konserwujących (występujące w pojemnikach jednodawkowych bądź o specjalnej konstrukcji, która zapewnia ich jałowość przez cały okres stosowania).
Ze względu na często niejasny mechanizm powstawania zespołu suchego oka leczenie skupia się przede wszystkim na łagodzeniu przykrych dolegliwości oraz zmniejszeniu ryzyka pojawienia się powikłań, wynikających z niedoboru łez. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka schorzenia i wdrożenie dopasowanego do potrzeb pacjenta terapii.