Mogą być równie skuteczne, jak wyprodukowane w laboratoriach kosmetycznych molekuły. Do tego ich właściwości i zapachy to zasługa natury.
Słowo „kosmetyk” jest pochodzenia greckiego : kosmetikos – umiejętność upiększania; kosmeo – upiększać, zdobić. Oznacza wszystko to, co służy do zachowania lub podniesienia urody ciała, czy też usunięcia lub ukrycia jej defektów. Nowoczesna kosmetyka opiera się na nauce – kosmetologii, wykorzystującej najnowsze osiągnięcia medycyny, biologii i chemii. Kosmetologia jest dziedziną niezwykle prężnie się rozwijającą. W ostatnich 10 latach obserwujemy niesamowity rozwój technologii oraz badań naukowych, jak też wymiany doświadczeń między praktykującymi kosmetologami. Skutkuje to pojawianiem się nowych rozwiązań i umiejętności, dzięki którym opracowywane protokoły kosmetologiczne są coraz bardziej skuteczne w niwelowaniu różnych problemów kosmetycznych, takich jak przebarwienia, zmarszczki, trądzik pospolity, trądzik różowaty, cellulit czy rozstępy.
Nawet najlepiej rozwinięty przemysł kosmetyczny nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb swoich odbiorców, ponieważ każdy człowiek potrzebuje nieco innych kosmetyków do indywidualnej pielęgnacji ciała, a często nie znajduje ich w sklepach. Jest to wystarczający powód , aby pielęgnować urodę domowymi środkami i sięgnąć po niektóre rośliny, wręcz niezastąpione w kosmetyce.
Każda roślina jest wysoce złożoną wytwórnią różnych substancji czynnych o skomplikowanym składzie chemicznym. Ponadto substancje te są na ogół łatwo dostępne, a jako produkty naturalne łatwo przyswajalne przez organizm ludzki. Nie znaczy to oczywiście, że wszystkie substancje otrzymane syntetycznie są gorsze, jednakże istnieje ryzyko związane z nadmiernym ich stosowaniem. Dziś potrafimy już stwierdzić, jakie użyteczne dla nas substancje produkują rośliny i jaki jest ich wpływ na organizm człowieka. Dlatego wykorzystywanie ekstraktów roślinnych w przemyśle kosmetycznym jest prawidłowe i postępowe. Wiele firm kosmetycznych o światowej sławie używa naturalnych składników do produkcji swoich wyrobów.
Dawniej z ziół korzystali alchemicy i znachorzy. Arcydzięgiel pomagał na cerę, pietruszka i szałwia – na niepłodność. Zioła łagodziły miesiączkę – m.in. krwawnik i rozmaryn oraz chroniły przed urokami – np. pokrzywa, lubczyk i trędownik, który musiał być zebrany przed wschodem słońca i zjedzony na surowo. O upiększających właściwościach ziół pisał już Hipokrates. Zioła stanowią podstawę ajurwedy, hinduskiej medycyny naturalnej. Jedną z najbardziej cenionych w ajurwedzie roślin jest wąkrota azjatycka (łac. Centella asiatica), która ułatwia gojenie się ran i ujędrnia, dlatego jest częstym składnikiem kosmetyków antycellulitowych. Zioła są częstym składnikiem zabiegów pielęgnacyjnych w SPA i gabinetach kosmetycznych.
Naturalnie młodsza
Potencjał ziół coraz częściej docenia wiele firm kosmetycznych. Czerwony żeń-szeń, arnika, kozłek lekarski, brzoza, pokrzywa, wiesiołek, rozmaryn i wspomniana wąkrota azjatycka stanowią podstawę wielu kosmetyków zarówno do pielęgnacji ciała, jak i twarzy. Cenne są preparaty bazujące na świeżych naparach z ziół. Chodzi o to, że rośliny, które nie są poddawane procesom chemicznym, np. ekstrakcji, zachowują najwięcej właściwości. Firmy kosmetyczne chętnie sięgają także po oleje, np. z rokitnika czy lnianki. Ten ostatni jest źródłem witaminy E i opóźnia procesy starzenia się. Wśród produktów roślinnych dużym powodzeniem cieszy się m.in. wybielająca maska z rumiankiem czy odżywczy olejek imbirowy, który świetnie sprawdza się np. w podróży – wystarczy nałożyć go na szyję, skronie i nadgarstki, aby złagodzić stres i zmęczenie. Krem z wiesiołkiem dobrze nawilża, a preparaty z wyciągiem z nasion pietruszki mają silne właściwości przeciwstarzeniowe. Odmładzająco działają też fitohormony – substancje produkowane przez te części roślin, które mają wpływ na ich wzrost i rozwój. Wspomagają one procesy metaboliczne w komórkach skóry. Fitohormony znajdziemy w:
- koniczynie,
- szyszkach chmielu,
- kłączach irysa,
- koprze,
- baziach wierzby,
- kiełkach pszenicy i ryżu.
Stosowanie hormonów roślinnych poprawia sprężystość skóry, spłyca zmarszczki, zmniejsza przebarwienia. W kosmetykach anti-aging stosuje się też zioła zawierające organiczne pochodne krzemu, znane z właściwości regenerujących tkankę łączną, np. skrzyp i przywrotnik, oraz olejki eteryczne: różany, melisowy, geraniowy i z drzewa różanego.
Na plamy i pryszcze
Zioła są też remedium na konkretne problemy skóry. Do tłustej dobre będą ekstrakty z rumianku, szałwii, rozmarynu i oczaru, które działają oczyszczająco, delikatnie ściągająco i przeciwzapalnie, oraz antyseptyczne olejki eteryczne, m.in. z drzewa herbacianego, jałowcowy, cytrynowy, bergamotowy, cedrowy, lawendowy, kamforowy i sandałowy, które ograniczają wytwarzanie łoju. Olejki z liści eukaliptusa czy nasion kardamonu mają działanie tonizujące i oczyszczające.
Do pielęgnacji delikatnej skóry okolic oczu wykorzystuje się wyciągi ze świetlika, z pietruszki, rumianku, aloesu, nagietka i arniki. Zapobiegają one powstawaniu obrzęków oraz rozjaśniają cienie pod oczami. Wyciągi z kasztanowca, lipy i cyprysa uelastyczniają naczynia krwionośne, zapobiegając ich pękaniu, i zmniejszają opuchliznę. Podobnie flawonoidy obecne m.in. w kwiatach rumianku i pestkach winogron.
Po zioła warto też sięgać, jeśli mamy przebarwienia skóry. Za jeden z najefektywniejszych środków depigmentacyjnych od lat 30. XX w. uważano hydrochinon. Liczne badania potwierdziły jednak, że hydrochinon jest silnie toksyczny (przyciemnianie skóry zamiast rozjaśniania podczas dłuższej aplikacji), a nawet posiada potencjał rakotwórczy. Dlatego od 2001 r. w krajach UE zakazano używania go w kosmetykach. Stosowane są za to jego roślinne pochodne, np. arbutyna występująca m.in. w liściach bergenii, mącznicy lekarskiej i borówki brusznicy. Prowadzone badania potwierdzają, że w przypadku rozjaśniania skóry stanowią one bezpieczną i efektywną alternatywę dla hydrochinonu. Rozjaśniająco działa też ekstrakt z brzozy zawierający betulinę.
Nie dla alergika
Nie ma róży bez kolców, bowiem niektóre zioła mogą uczulać. Jest niewiele danych dotyczących alergii wywołanych ekstraktami roślinnymi, mimo że np. rumianek, arnika czy nagietek to czynniki uznane za alergizujące. Jeszcze bardziej uczulające mogą być olejki eteryczne: miętowy, cynamonowy, pimentowy i cytrynowy. Uwaga zwłaszcza na olejki pozyskiwane z cytrusów – mogą działać fototoksycznie, czyli zwiększać wrażliwość skóry na promienie UV. Zawierających je kosmetyków nie powinno się stosować przed wyjściem na słońce lub korzystaniem z solarium, gdyż może to prowadzić do oparzeń skóry czy powstawania przebarwień. Szczególnie ostrożne powinny być osoby o jasnej karnacji, które są bardziej podatne na negatywne działanie słońca.
red.
Substancje roślinne w kosmetologii
| Grupa substancji | Właściwości | Zastosowanie | Przykłady gatunków roślin |
| ŚLUZY | nawilżające, powlekające, zmiękczające, przeciwświądowe | cera sucha, wrażliwa, alergiczna | lipa, len, prawoślaz lekarski, babka lancetowata, aloes |
| GARBNIKI | ściągające, antybakteryjne, przeciwzapalne | cera tłusta, mieszana | kora dębu, kłącze wężownika, kłącze pięciornika, liść herbaty, liść orzecha włoskiego |
| FLAWONOIDY | uszczelniające, wzmacniające naczynia krwionośne, moczopędne, przeciwobrzękowe, chronią przed wolnymi rodnikami | cera naczyniowa, dojrzała | kasztanowiec, arnika górska, miłorząb japoński, fiołek trójbarwny, brzoza brodawkowata |
| FITOHORMONY | przeciwstarzeniowe, likwidują wolne rodniki, pobudzają syntezę kolagenu i elastyny | cera dojrzała | kukurydza, koniczyna czerwona, ryż, chmiel, soja |
| PEKTYNY | żelujące, śluzowate, powlekające | cera sucha | owoce malin, jabłek, poziomek, bzu czarnego |
| SAPONINY | mydlące, pieniące, immunostymulujące, regenerujące | preparaty myjące, pasty do zębów | mydlnica lekarska, lukrecja gładka, kasztanowiec |
| KUMARYNY | chronią przed promieniowaniem UV (eskulina, umbeliferon) lub uwrażliwiają na promieniowanie UV (bergapten, psolareny) | filtry UV, leczenie bielactwa, łuszczycy | trawy, aminek większy, aminek mniejszy |
| OLEJKI ETERYCZNE | przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne | do każdego typu cery | cynamonowiec wonny, pomarańcza bergamota, pomarańcza słodka, grejpfrut zwyczajny, hyzop lekarski, drzewo herbaciane, mięta pieprzowa |
Źródło: „Ekstrakty roślinne, wielofunkcyjne składniki kosmetyków”, Zeszyty Naukowe nr 240, 2012