Zawsze, gdy na skórze osób cierpiących na cukrzycę pojawiają się jakieś zmiany, wymaga to oceny dermatologa. Może to być bowiem sygnał, że poziom glukozy jest za wysoki, lub że cukrzyca jest niewyrównana.
Spośród wszystkich spustoszeń, które czyni w organizmie cukrzyca, zmiany skórne są tylko widocznym gołym okiem wierzchołkiem góry lodowej. Liczba chorych na cukrzycę rośnie. Jak wynika z ostatnich raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na świecie choruje na cukrzycę już blisko 430 mln ludzi, w Polsce 2 mln 700 tys. osób zmaga się z tą chorobą. Cukrzyca to choroba, która polega na tym, że trzustka nie wytwarza insuliny albo insulina nie działa tak, jak powinna. „Niespalona” glukoza gromadzi się we krwi, a jej ilość ciągle się zwiększa wraz z każdym posiłkiem. Nadmiar cukru we krwi uszkadza naczynia krwionośne i układ nerwowy. Tak dochodzi do późnych powikłań cukrzycy. Rozróżniamy dwa typy cukrzycy: cukrzycę typu 1 i cukrzycę typu 2. Cukrzyca typu 2 ujawnia się zwykle w starszym wieku i u osób po 45. roku życia. Jednak coraz częściej obserwuje się zachorowania u znacznie młodszych osób.
Skóra diabetyka charakteryzuje się nadmierną suchością, skłonnością do zmian wypryskowych oraz tendencją do złuszczania. Jest również chorobą prowadzącą do wielu zmian skórnych. Wśród odległych powikłań cukrzycy, komplikacje dermatologiczne zajmują aż trzecie miejsce. Zmiany są różnorodne, od niegroźnych i mało specyficznych, jak świąd skóry, czy zakażenia bakteryjne, po groźniejsze i bardzo charakterystyczne dla cukrzycy, jak obumieranie tłuszczowate skóry.
Co może pojawić się na skórze?
Jednym z zaburzeń towarzyszących cukrzycy są problemy skórne. Często są one lekceważone, ponieważ cukrzyca kojarzy się nam najczęściej z różnymi zmianami narządowymi, do których dochodzi w trakcie trwania choroby. Tymczasem bardzo istotne i charakterystyczne są zmiany skórne towarzyszące chorobie, a czasem wręcz poprzedzające jej ujawnienie się. Do najczęstszych problemów dotykających diabetyków należą:
- silny świąd skóry – uporczywy, nawracający i nieznośny, zlokalizowany głównie w okolicach intymnych. Świąd ten często o wiele miesięcy wyprzedza rozpoznanie cukrzycy; związany jest najprawdopodobniej z pojawiającym się i znacznie przekraczającym normę poziomem glukozy w moczu, prowokującym z kolei wtórne infekcje drożdżakowe. W rezultacie daje to liczne wyprzenia, czyli powierzchowne, ostre stany zapalne skóry w obrębie fałdów stykających się i pocierających ze sobą powierzchni skóry, a także ropne wykwity typu czyraków w pachwinach, na pośladkach, w okolicach płciowych;
- zniekształcenia i przebarwienia płytek paznokciowych na skutek zmian degeneracyjnych w mikrokrążeniu, czyli w drobnych tętniczkach i naczyniach włosowatych paliczków rąk i stóp;
- zmniejszone wydzielanie potu w wyniku uszkodzenia układu nerwowego i naczyniowego;
- „obumieranie tłuszczowe” czyli trudno gojące się wykwity barwy woskowożółtej z zanikami w części centralnej na powierzchni podudzi; często występuje u ludzi młodych i wygląda tak, jakby młody człowiek ulegał wielokrotnie silnym urazom kończyn, po których zostało mnóstwo widocznych blizn;
- nadmierna suchość skóry,
- rumieniec cukrzycowy, który polega na występowaniu nieostro odgraniczonych rumieni na skórze dłoni, stóp i twarzy; dotyka zwłaszcza osób młodych z niewyrównaną, trwającą długo cukrzycą. Niestety jest trwały, co oznacza, że nie cofa się po zastosowanym leczeniu;
- zakażenia ropne.
Mogą pojawić się także samoistnie tworzące się i znikające pęcherze (łac. Bullosis diabeticorum). Są to bardzo charakterystyczne zmiany dla diabetyków z długim stażem. Częściej spotykane są u mężczyzn i dotykają około 0,5% cukrzyków. To napięte pęcherze wypełnione płynem surowiczym zlokalizowane najczęściej na kończynach dolnych. Mogą znajdować się również na grzbietach rąk. Ich powstawanie wiąże się z dużymi wahaniami stężenia glukozy we krwi oraz zwiększoną wrażliwością skóry cukrzyków.
Problemem diabetyków jest także ziarniniak obrączkowaty (łac. granuloma annulare). Jest to zmiana skórna, która charakteryzuje się występowaniem obrączkowatych, rumieniowych ognisk umiejscowionych w okolicy stawów. Zmiany najczęściej zlokalizowane są na grzbietach rąk i stóp. Dodatkowo występują drobne guzki oraz grudki o gładkiej powierzchni, które szerzą się powoli z ustępowaniem w części środkowej. Pacjenci nie zgłaszają żadnych dolegliwości bólowych. Dotyka głównie chorych na cukrzycę typu 1. Przyczyny ziarniniaka obrączkowatego nie są dokładnie znane. Na szczęście mają one tendencje do samoistnego ustępowania bez pozostawienia blizn.
Poważnym zaburzeniem związanym z cukrzycą jest skórne rogowacenie ciemne. To defekt naskórka polegający na jego przeroście pod wpływem czynników wzrostowych stymulowanych przez okresowe nadmierne poziomy insuliny w cukrzycy insulinoopornej (cukrzyca typu 1). Wykwity wyglądają jak małe ciemne grudki o aksamitnej powierzchni i zlokalizowane są pod pachami, w pachwinach i na bocznych częściach tułowia oraz w okolicach pępka.
Bezbronna skóra
W cukrzycy zdarzają się także przewlekłe i nawracające zakażenia bakteryjne i grzybicze. Powodem jest to, że chorzy na cukrzycę mają zmniejszoną odporność i są bardziej podatni na wszelkie infekcje, bo podwyższony poziom glukozy we krwi stanowi świetną pożywkę dla patogenów. Osoby chorujące na cukrzycę powinny korzystać z konsultacji nie tylko diabetologów i chirurgów, ale również dermatologów – zawsze, gdy na skórze pojawiają się jakieś dziwne znamiona. Stanowią one dla chorego wyraźny sygnał od organizmu, że poziom glukozy jest za wysoki, lub że cukrzyca jest niewyrównana.
Zakażenia grzybicze. Nawet 40% osób z cukrzycą ma rozpoznaną grzybicę międzypalcową stóp. Chociaż zmiany grzybicze mogą nie dawać żadnych dolegliwości, jak np. grzybica paznokci, bardzo ważne jest jej leczenie i profilaktyka wtórna. Nieleczona może rozprzestrzenić się na rozleglejsze części ciała i doprowadzić do rozwoju ostrego stanu zapalnego. Zakażenia drożdżakowe często dotyczą też takich obszarów, jak pachy, pachwiny, bruzda międzypośladkowa, pępek oraz błony śluzowe jamy ustnej czy okolicy kącików ust. Zakażeniami grzybiczymi łatwo zarazić innych, korzystając z tych samych ręczników albo kąpiąc się w basenie.
Zakażenia bakteryjne. U diabetyków z powodu zbyt wysokiego poziomu cukru, dochodzi do gorszego i wolniejszego gojenia się ran. Dlatego też łatwo dochodzi do nadkażeń bakteryjnych. Częściej obserwuje się także występowanie czyraków, czyraków mnogich czy zapalenia mieszków włosowych. Nierzadko również może wystąpić róża. Jest to ostry stan zapalny skóry oraz tkanki podskórnej wywołany przez paciorkowce. W przypadku niewyrównanej cukrzycy, może ona przybrać bardzo niekorzystny przebieg. Może nawracać i przybierać poważniejsze i nietypowe postacie – róża zgorzelinowa albo pęcherzowa.
Zespół stopy cukrzycowej
Stopa cukrzycowa dotyka około 6–10% pacjentów z cukrzycą. Jest to zakażenie, owrzodzenie oraz destrukcja tkanek miękkich oraz głębokich (np. kości) stopy. Zespół ten jest powikłaniem zmian w naczyniach krwionośnych oraz uszkodzeniem nerwów obwodowych. Nieleczony może doprowadzić do stałej deformacji, martwicy, a nawet amputacji kończyny. Około 60% przypadków ma charakter tylko neuropatyczny. 13% to pacjenci z zespołem stopy cukrzycowej o charakterze naczyniowym, jest on najbardziej obciążony, z największym odsetkiem amputacji. Typ mieszany dotyka około 25% diabetyków i jest on połączeniem cech typu naczyniowego i neuropatycznego. Typ neuropatyczny cechuje zaburzenia czucia temperatury, dotyku oraz wibracji. Utrata czucia sprzyja urazom stopy. Zaburzenie unerwienia powoduje nadmierny przepływ krwi przez kończynę. Typ naczyniowy, czyli niedokrwienny charakteryzuje się objawami bólowymi. Niedokrwienie kończyny powoduje, że kończyna jest zimna, sinoblada, a tętno słabo wyczuwalne. Skóra na stopie robi się cienka, sucha, gładka, lśniąca i pozbawiona owłosienia. Wykazuje tendencję do pęknięcia i urazów. Z powodu niedokrwienia może również dochodzić do zaniku mięśni.
Ponad 20% diabetyków cierpi na powikłania dermatologiczne. Bardzo ważne jest obserwowanie swojego ciała i dobre kontrolowanie cukrzycy. Większość zmian jest spowodowanych dużymi wahaniami cukru we krwi. Warto pamiętać, aby każde niepokojące zmiany na skórze zgłaszać lekarzowi.
Izabela Kwiecińska
Źródło: Diabetologia praktyczna, Via Medica J. 2024.