Kleszcze budzą się wraz z wiosennym ociepleniem. Mają swój rytm dobowy. Rano, jak zejdzie poranna rosa, wychodzą na żer. W godzinach popołudniowych ich aktywność spada. Wzrasta wieczorem…
Największa aktywność kleszczy przypada na maj–czerwiec. W lipcu i sierpniu jest dla nich za gorąco, więc są mało energiczne. Zaczynają działać we wrześniu – to drugi szczyt ich aktywności. W Polsce występuje około 20 gatunków kleszczy, a najbardziej znanym jest kleszcz pastwiskowy.
Małe i groźne
Kleszcze to pajęczaki należące do rzędu roztoczy. Są pasożytami zewnętrznymi, głównie ludzi i zwierząt. Zamieszkują przede wszystkim środowiska leśne, wilgotne, obfitujące w żywicieli, którymi są ssaki oraz ptaki. Można je spotkać również w miejskim parku, szczególnie, gdy trawniki nie są dokładnie koszone albo znajduje się tam dużo krzewów. Kleszcze nie spadają na nas z góry, np. z drzew w lesie, a zsuwają się na nas w momencie, gdy je mijamy. Są drapieżnikami i swoje ofiary rozpoznają po zapachu i temperaturze ciała. Lubią zapach kwasu masłowego, wydzielanego przez skórę – spocone ciało przyciąga je jeszcze bardziej. Dzięki organowi Hallera doskonale wyczuwają, że się do nich zbliżamy. Gdy mijamy przyczajonego pajęczaka, ten delikatnie zsuwa się np. na naszą nieosłoniętą łydkę. Potem przez kilka godzin spaceruje po naszym ciele, poszukując odpowiedniego miejsca na skórze – pokrytego cienką, delikatną skórą, wilgotnego i dobrze ukrwionego. Jak znajdzie, za pomocą specjalnych substancji znieczula skórę, rozcina, wprowadza tzw. ryjek i zaczyna ssać krew. Dzięki substancji znieczulającej dostrzegamy kleszcza dopiero wtedy, gdy jego odwłok zaczyna puchnąć od krwi. Nawet ugryzienie przez zakażonego pajęczaka nie oznacza automatycznie zachorowania na choroby odkleszczowe – prawdopodobieństwo rośnie wraz z czasem, w którym kleszcz jest przytwierdzony do ciała. Aby zakazić się boreliozą, kleszcz musi siedzieć w naszej skórze co najmniej 12 godzin. Ponadto nie wszystkie kleszcze są zakażone. Szacuje się, że boreliozę przenosi co trzeci kleszcz, przy czym w niektórych rejonach kraju odsetek ten może być dwukrotnie wyższy. W rozwoju osobniczym kleszcz posiada 3 stadia: larwę (ok. 1,5 mm długości), nimfę (ok. 2–3 mm długości) i osobnika dorosłego – samca (5 mm długości) i samicę (6 mm długości). Poszczególne stadia rozwojowe spotykane są na różnych wysokościach: larwy w trawach do 30 cm nad ziemią, nimfy na roślinach do 1 m, natomiast dorosłe osobniki rzadko wspinają się powyżej 1,5 m
Jak zabezpieczyć się przed kleszczami?
Wychodząc do lasu czy na łąkę, należy włożyć pełne buty, długie spodnie, opasujące ściśle kostki, oraz koszulę z długimi rękawami i ciasno przylegającymi mankietami. Na głowę warto wkładać kapelusz. Ponadto niezwykle ważne jest stosowanie środków odstraszających kleszcze, czyli odpowiednich repelentów. Najmocniejsze są substancje zawierające dietylotoluamid (DEET), który rozpyla się na ubranie i odsłoniętą skórę z wyjątkiem twarzy. Substancja DEET blokuje receptory insektów i pajęczaków zniechęcając je do lądowania na powierzchni skóry. Skutecznie działa przez kilka godzin (w zależności od stężenia). Słabsze preparaty zawierające 9,5% DEET można stosować od 2. roku życia, a najmocniejsze, 50% DEET od 18. roku życia. Po każdej wycieczce należy uważnie i dokładnie obejrzeć całe swoje ciało w celu poszukiwania malutkich, czarnych punkcików, czyli kleszczy i jak najszybszego usunięcia pasożytów.
Jak usunąć kleszcza?
Podstawowa zasada brzmi: im wcześniej kleszcz zostanie usunięty z naszego ciała, tym mniejsze prawdopodobieństwo zakażenia odkleszczowym zapaleniem mózgu i boreliozą. Obecnie w aptekach dostępne są rozmaite przedmioty, które ułatwiają nam usuwanie kleszczy ze skóry, np. przeznaczone do tego szczypce, pęsety, kleszczołapki, próżniowa pompa ssąca. Jeśli nie jesteśmy w stanie sami usunąć kleszcza, udajmy się na pogotowie. Kleszcze wczepiają się najczęściej w delikatną i dobrze ukrwioną skórę dołów podkolanowych, pachwin, brzucha, a także pod pachami i za uszami. O obecności kleszcza w skórze daje nam znać stan zapalny i świąd, jaki pojawia się po kilku- kilkunastu godzinach od wczepienia. Na skórze widoczny jest również malutki, wystający, „żywy” czarny punkcik – to kleszcz, którego należy jak najszybciej usunąć:
- zacznij od zdezynfekowania przedmiotu do usuwania kleszczy,
- następnie chwyć kleszcza jak najbliżej powierzchni swojej skóry i delikatnie, ale stanowczo pociągnij przeciwnie do kierunku wkłucia i wyciągaj, aż zauważysz jego głowę,
- po wyjęciu kleszcza, umieść go na kartce papieru i sprawdź, czy został usunięty w całości, z główką,
- miejsce po usunięciu kleszcza przemyj środkiem odkażającym, a ręce dokładnie umyj.
Czego nie wolno robić!
- Nie wolno smarować (dusić) kleszcza masłem, wazeliną, lakierem do paznokci, alkoholem czy naftą, gdyż duszący się wówczas kleszcz wymiotuje i wraz z wymiocinami może wprowadzić do naszego organizmu wirusy kleszczowego zapalenia mózgu lub krętki boreliozy, których bywa nosicielem.
- Nigdy nie łap kleszcza za jego obrzęknięty odwłok, ponieważ istnieje ryzyko, że wyciśniesz do swojego organizmu zainfekowany płyn.
- Nie przekręcaj kleszcza, gdyż można wówczas wycisnąć zawartość kleszcza do skóry lub urwać jego odwłok, podczas gdy główka pozostanie w twoim ciele.
- Nigdy nie usuwaj kleszcza gołymi rękami.
Zaszczep się!
Szybkie i sprawne usunięcie kleszcza może uchronić przed boreliozą, jednak nie gwarantuje ochrony przed zachorowaniem na odkleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Wirus tej choroby znajduje się w jego śliniankach, zatem do zakażenia dochodzi już w momencie ukąszenia. Na szczęście przed KZM można skutecznie zabezpieczyć się za pomocą szczepionki. Jest w pełni bezpieczna i wolna od ryzyka powikłań poszczepiennych. Pełny cykl szczepienia to trzy dawki w terminie:
- I dawka – dzień rozpoczęcia szczepień,
- II dawka – w odstępie od 1 miesiąca do 3 miesięcy od dawki pierwszej (po 2 tygodniach zyskujemy odporność),
- III dawka – w zależności od producenta), w odstępie od 5 do 12 miesięcy od dawki drugiej.
Pełny cykl szczepienia uodparnia na 3 lata, po pierwszej dawce przypominającej następne podaje się co 5 lat.