Alergia, nietolerancja, nadwrażliwość – terminy używane powszechnie jako synonimy i stosowane wymiennie, a dotyczą tak naprawdę różnych rzeczy.
Jeśli po spożyciu mleka krowiego odczuwamy niekorzystne objawy, podejrzewamy u siebie alergię. Nie zawsze jednak to takie proste, jakby mogło się wydawać. Nasz organizm to bardzo skomplikowany mechanizm, który różnie może odpowiadać na potencjalnie niegroźne dla niego składniki. Czasami nawet niewielka ilość spożytego mleka sprawia, że mamy dolegliwości żołądkowe, a wypicie ciepłego kakao czy zjedzenie jogurtu mlecznego z rana nie powoduje żadnych objawów. Jak to jest możliwe?
Alergia, a nadwrażliwość
Najszerszym terminem, opisującym powtarzalne objawy wywołane składnikiem spożytym przez osoby zdrowe, jest właśnie nadwrażliwość. Z jednej strony nadwrażliwość może mieć charakter alergiczny (poprawnie: nadwrażliwość alergiczna, czyli alergia) i jest zawsze związana ze ściśle określoną odpowiedzią naszego układu odpornościowego – najczęściej objawia się to produkcją przeciwciał klasy IgE np. przeciwko białkom mleka.
Z drugiej strony nadwrażliwość może być całkowicie niezależna od układu odpornościowego, a jej przyczyną są zwykle zaburzenia metaboliczne, najczęściej spowodowane brakiem lub niską aktywnością enzymu, który jest odpowiedzialny za metabolizm konkretnego składnika. W takim przypadku jest to nietolerancja – poprawnie: nadwrażliwość niealergiczna.
Nadwrażliwość alergiczna (alergie) i niealergiczna (nietolerancje) różnią się nie tylko z definicji, różne jest także spektrum i nasilenie występujących objawów, ich czas pojawiania się po spożyciu pokarmu, dawka wywołująca dolegliwości czy częstość występowania związana z wiekiem.
Alergia, a nietolerancja
W przypadku alergii na mleko nawet niewielkie dawki alergenu mogą powodować objawy w bardzo szerokim zakresie, obejmujące skórę, układ oddechowy oraz pokarmowy. Dolegliwości pojawiają się zwykle już po kilku minutach po spożyciu posiłku. Alergia na składniki mleka dotyczy głównie dzieci poniżej 5. roku życia, rzadziej osób starszych. Nietolerancja mleka związana jest przede wszystkim z dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, które odczuwane są zwykle przez nas bardziej jako dyskomfort niż chorobę np.: wzdęcia, nudności, uczucie pełności, kolki, biegunki, czasami wymioty.
Objawy nietolerancji po spożyciu mleka mogą być opóźnione, a ich nasilenie jest zależne od przyjętej dawki. W przypadku małych ilości objawy mogą w ogóle nie wystąpić. Nietolerancje mleka dotyczą zwykle dzieci powyżej 5. roku życia i osób dorosłych, mogą nasilać się z wiekiem.
Alergie na mleko
W skład mleka wchodzi mieszanina ok. 30 różnych białek, które mogą ewentualnie wywołać niepożądaną reakcję organizmu. Białka zawarte w mleku możemy podzielić na dwie frakcje: kazeinę i białka serwatkowe. U osób zdrowych białkowe składniki mleka są tolerowane przez układ immunologiczny. Organizm nie rozpoznaje ich jako groźne i nie odpowiada na ich obecność. Pozwala nam na przyswojenie tego bogatego w składniki odżywcze pokarmu. Inaczej wygląda sytuacja u osób z alergią. W ich przypadku układ immunologiczny traktuje składniki mleka jako „zagrożenie” i produkuje przeciwko nim przeciwciała IgE.
Przeciwciała klasy IgE wytwarzane są przez układ odpornościowy organizmu m.in. w alergiach, jako odpowiedź na wniknięcie do organizmu alergenów, czyli substancji, które są rozpoznawane jako obce. Zadaniem IgE jest rozpoznanie „intruza” i w konsekwencji eliminacja z naszego organizmu.
Alergia może się objawiać niegroźnie (dolegliwości żołądkowo-jelitowe: biegunki, kolki, wymioty, alergiczny nieżyt nosa, pokrzywka skórna), ale może również prowadzić do chorób przewlekłych (astma, atopowe zapalenie skóry) czy nawet zagrażać zdrowiu i życiu, powodując uogólnioną reakcję naszego organizmu (wstrząs anafilaktyczny).
Każdy organizm indywidualnie odpowiada na białka mleka krowiego czego dowodem jest produkcja przeciwciał przeciwko różnym białkom. W przypadku alergii na mleko najczęściej mamy do czynienia z uczuleniami na więcej niż jedno białko mleka – zwykle dotyczą one tzw. głównych alergenów mleka, czyli: kazeiny, alfa-laktoalbuminy i beta-laktoglobuliny.
Nietolerancja mleka
Najczęstszą przyczyną nietolerancji na składniki mleka jest nietolerancja laktozy (cukru mlecznego). Może wynikać z różnych przyczyn, jednak zazwyczaj ma podłoże genetyczne. Przyczyną pierwotnej nietolerancji laktozy jest pogłębiający się z wiekiem niedobór laktazy – enzymu znajdującego się w jelicie cienkim odpowiedzialnego za trawienie laktozy. Pierwotna nietolerancja laktozy może rozwinąć się w każdym wieku. U dzieci do 5. roku życia, z powodu dużej aktywności tego enzymu, bardzo rzadko stwierdza się jednak nietolerancję na laktozę. Zwykle występuje ona u dzieci powyżej 5. roku życia oraz u osób z predyspozycją genetyczną.
Wtórna (nabyta) nietolerancja laktozy ma zwykle charakter przejściowy. Jej przyczyną jest zmniejszenie aktywności laktazy z powodu ostrych zakażeń żołądkowo-jelitowych, celiakii, alergii pokarmowych oraz wskutek ubocznego działania leków bądź alkoholu. Może być również wynikiem np. niedożywienia, mukowiscydozy, choroby Leśniowskiego-Crohna, enteropatii.
Osoby cierpiące na pierwotną bądź wtórną postać nietolerancji laktozy mogą tolerować pokarmy zawierające laktozę w małych ilościach, np. sery twarde, jogurty czy kefiry. Ryzyko wystąpienia objawów zwiększa się z ilością laktozy w pożywieniu.
Z kolei wrodzona nietolerancja laktozy (alaktazja) to bardzo rzadkie zaburzenie metaboliczne, charakteryzujące się całkowitym niedoborem laktazy, a tym samym niezdolnością do trawienia laktozy od momentu narodzin. Pacjenci z tym schorzeniem muszą stosować dietę bezlaktozową przez całe życie, ponieważ nie tolerują nawet niewielkich ilości laktozy w pożywieniu.
Diagnostyka alergii na mleko
Diagnostyka alergii na składniki mleka krowiego opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie lekarskim dotyczącym objawów, ich nasilenia i zanikania w zależności od diety. Kolejnym etapem jest poddanie pacjenta testom eliminacyjnym i prowokacji pokarmowej. Ich celem jest określenie wycofania się objawów po eliminacji mleka z diety oraz pojawienie się objawów po powtórnym wprowadzeniu mleka do jadłospisu.
W diagnostyce alergii na mleko wykorzystuje się również testy skórne oraz testy serologiczne. Testy serologiczne wykrywają przeciwciała IgE przeciwko składnikom mleka. Wynik testu serologicznego powinien być potwierdzony testem eliminacji i prowokacji.
W serologicznych testach diagnostycznych jako źródło alergenów mleka wykorzystywany jest pełny ekstrakt mleka krowiego. Zapewnia to obecność wszystkich potencjalnie alergizujących składników mleka, ale nie wskazuje przeciwko któremu dokładnie białku chory wytwarza przeciwciała. Część testów umożliwia dodatkowo określenie poziomu przeciwciał IgE przeciwko najważniejszym antygenom odpowiedzialnym za powstanie reakcji alergicznej: kazeinie, beta-laktoglobulinie, alfa-laktoalbuminie, BSA, laktoferynie. Testy z dużym prawdopodobieństwem mogą wskazać, czy alergia występuje wyłącznie po spożyciu świeżego, nieprzegotowanego mleka (świadczy o tym obecność przeciwciał przeciwko białkom niestabilnym w wysokiej temperaturze: beta-laktoglobulinie, alfa-laktoalbuminie, BSA, laktoferynie), czy też mamy do czynienia z alergią na mleko pod każdą postacią (obecność przeciwciał przeciwko kazeinie – stabilnej w wysokiej temperaturze). To bardzo istotna informacja. Kazeina bowiem jest również powszechnie stosowana w przemyśle spożywczym jako dodatek do mięs, czekolad, chipsów ziemniaczanych. Identyfikacja swoistych przeciwciał pozwala na unikanie przez alergika również tych produktów. Z kolei przeciwciała IgE anty-BSA mogą wskazywać również na reakcję alergiczną na wołowinę.
Diagnostyka nietolerancji laktozy
Najczęstszym badaniem stosowanym w rozpoznaniu nietolerancji laktozy jest wodorowy test oddechowy. Polega na podaniu pacjentowi na czczo odpowiedniej dawki laktozy, a następnie przez kilka godzin monitoruje się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Przekroczone stężenie wodoru wskazuje na nietolerancję laktozy, ponieważ ulega ona fermentacji w jelicie grubym, przez co wydzielają się duże ilości wodoru, usuwane kolejno przez drogi oddechowe. Stężenie wodoru wyższe niż 10–20 ppm świadczy o nietolerancji. WTO jest najlepszym badaniem pomocniczym w diagnostyce nietolerancji laktozy, warto jednak wiedzieć, że przyczyną fałszywie ujemnych lub dodatnich wyników testu oddechowego może być stosowanie antybiotyków, ostra biegunka, opóźnione opróżnianie żołądka, spożycie przez pacjenta pokarmów bogatych w błonnik przed testem lub palenie tytoniu.
Dostępne są też testy genetyczne, pomocne do postawienia odpowiedniej diagnozy i mniej uciążliwe niż wodorowe testy oddechowe. Obecnie udało się zlokalizować kilkanaście polimorfizmów genu laktazy, które warunkują tolerancję bądź nietolerancję laktozy w wieku dorosłym. Test genetyczny pozwala na różnicowanie postaci wtórnej od pierwotnej oraz jest pomocny w ocenie predyspozycji genetycznych u krewnych osób już zdiagnozowanych. Wnosi również wiele informacji do diagnostyki różnicowej zespołów chorobowych, których objawy są podobne do nietolerancji laktozy. Pozwala np. odróżnić nietolerancję od alergii. Dużym błędem popełnianym przez większość osób wykonujących na własną rękę diagnostykę serologiczną lub genetyczną jest eliminacja mleka z diety bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem specjalistą. Każdy wynik musi zostać zinterpretowany przez lekarza, który sugerując się wynikami testów oraz obrazem klinicznym pacjenta podejmie decyzję o ewentualnym wyłączenia mleka i produktów mlecznych z jadłospisu.
Źródło: Euroimmun Polska, alergiczne.info