Badanie serca pozwala na wczesne wykrycie potencjalnych chorób układu sercowo-naczyniowego. Prawidłowa diagnoza i szybkie podjęcie leczenia zapobiega groźnym powikłaniom zagrażającym zdrowiu i życiu.
Istnieje kilka powodów, dla których warto regularnie sprawdzać stan serca, to m.in.:
Kontrola ryzyka chorób serca – wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie, miażdżyca, cukrzyca, nikotynizm, otyłość lub brak aktywności fizycznej, to czynniki ryzyka chorób serca. Występują one niestety u zbyt wielu osób. Regularne badania pomagają monitorować te czynniki i wychwycić zmiany na wczesnym etapie, co umożliwia szybkie i skuteczne leczenie. Choroby serca są główną przyczyną zgonów na świecie. Wczesne wykrycie czynników ryzyka i ich kontrolowanie może znacznie zmniejszyć ryzyko zawału lub udaru. Monitorowanie postępu leczenia – jeśli masz zdiagnozowaną chorobę serca (np. chorobę wieńcową, arytmię), regularne badania pozwalają śledzić skuteczność leczenia. Na przykład, jeśli przyjmujesz leki na nadciśnienie lub choroby wieńcowe, badania potwierdzą czy terapia jest skuteczna, czy są konieczne zmiany.
Wykrywanie objawów niezwiązanych z sercem – czyli zaburzenia o podłożu kardiologicznym, np. duszności, zawroty głowy czy zmęczenie Badanie serca pomoże w ustaleniu przyczyny.
Ocena ogólnej kondycji serca – regularne badania (np. EKG, echo serca, testy wysiłkowe) umożliwiają ocenę wydolności serca, co jest ważne m.in. dla uprawiających sporty wyczynowe czy w przypadku osób starszych wiekiem.
Wczesne wykrywanie chorób serca
Wybór odpowiednich badań zależy od wieku, historii chorób w rodzinie, objawów oraz ogólnego stanu zdrowia. Oto kilka podstawowych testów sercowych:
Tętno (puls). To ilość uderzeń serca na minutę. Inaczej mówiąc, to pulsujący ruch ścian tętnic, powstający na skutek wyrzutu krwi w trakcie skurczu komór serca. Kontrola nad tętnem odgrywa niezwykle ważną rolę, by móc w razie jakichkolwiek nieprawidłowości – działać. Prawidłowe tętno należy do podstawowych parametrów życiowych, które łatwo można zmierzyć. Jego wynik daje wiele informacji dotyczących pracy naszego organizmu, w tym przede wszystkim serca. Trzeba wiedzieć, że inne będzie tętno spoczynkowe, inne po wysiłku. Inne u dziecka i kobiety w ciąży, jeszcze inne normy tętna będą odpowiednie dla określonego wieku czy płci.
Prawidłowe tętno powinno wynosić między 60 a 100 uderzeń na minutę. Szybkie bicie serca, >100 uderzeń na minutę (częstoskurcz), jest złym objawem – może świadczyć o nasileniu niewydolności serca lub o zaburzeniach rytmu. Wolna akcja serca, < 50–55 uderzeń na minutę, też jest niekorzystna dla serca. Zakres częstości akcji serca powinien być ustalony indywidualnie z lekarzem i – podobnie jak w przypadku ciśnienia tętniczego – dane należy zapisywać w dzienniczku. Dodatkowo trzeba badać, czy tętno jest równe. Jeżeli wyczuwasz nierówny puls, może to świadczyć o migotaniu przedsionków – groźnym zaburzeniu rytmu, które często towarzyszy niewydolności serca. Wystąpienie nierównego pulsu to znak, że trzeba pilnie zgłosić się do lekarza. Wszelkie odchylenia wymagają diagnostyki. Bagatelizowane są przyczyną wielu poważnych chorób.
Pomiaru tętna dokonujemy w pozycji siedzącej, zrelaksowani, co najmniej po 5-minutowym odpoczynku. Jeżeli nie mamy pulsomierza, można zmierzyć tętno ręcznie. Należy przyłożyć trzy palce wzdłuż przebiegu tętnicy promieniowej, na wewnętrznej stronie nadgarstka, w przedłużeniu kciuka. Siłę ucisku trzeba dostosować tak, aby wyczuć pulsowanie. Patrzymy na zegarek z sekundnikiem i liczymy, ile uderzeń tętna wyczujemy w ciągu 30 sekund. Następnie wynik mnożymy przez dwa – otrzymujemy liczbę uderzeń serca na minutę.
Masa ciała. U wielu pacjentów, np. z niewydolnością serca, waga ciała jest ważnym wskaźnikiem. Często dochodzi u nich do zatrzymania wody w organizmie, czego wynikiem są duszności lub obrzęki nóg. Zanim do tego dojdzie, można zaobserwować wzrost masy ciała. Większość chorych zażywa leki moczopędne, które zwiększają wydalanie wody z organizmu. Pomiar wagi może być dla nich wskaźnikiem skuteczności działania leku i pomagać w doborze jego właściwej dawki. Dlatego ważne jest, aby pomiary były systematycznie zapisywane. Ważyć należy się codziennie w podobnych warunkach, np. rano po wstaniu z łóżka i skorzystaniu z toalety. Zwiększenie wagi o ponad 2 kg w ciągu 2–3 dni, zwłaszcza gdy towarzyszy temu skrócenie oddechu lub wystąpienie obrzęków, świadczy o zatrzymaniu wody.
Elektrokardiografia (EKG) . Jest nieinwazyjnym i bezbolesnym badaniem wykonywanym w celu oceny pracy serca i wykrycia ew. zaburzeń np. zawału serca arytmii i niewydolności serca. Badanie to polega na przyłożeniu kilku elektrod do ciała pacjenta i odczytaniu elektrycznej czynności serca. Ocenia się, że EKG pozwala wychwycić co piątą osobę zagrożoną zawałem. O wiele bardziej miarodajne jest wysiłkowe EKG, przeprowadzane na bieżni (w trakcie wysiłku serce zaczyna przyspieszać, jego zapotrzebowanie na tlen się zwiększa). Badanie to wykrywa 60–70% przypadków choroby wieńcowej.
Holter rytmu serca (EKG). Holter EKG to niewielkie elektroniczne urządzenie (przyczepione np. do paska od spodni), które przez 24–48 godz. rejestruje pracę serca – cały dzień i noc. Badanie metodą Holtera umożliwia diagnozę arytmii, które mogą wystąpić tylko w określonych porach dnia lub w czasie snu; wykorzystuje się je też do badania iśnienia tętniczego krwi. Metoda ta umożliwia precyzyjną diagnostykę różnych schorzeń układu krążenia. 24-godzinny pomiar dostarcza wielu cennych informacji lekarzowi, jest bezbolesna, nieinwazyjna i nieszkodliwa dla pacjenta.
Echo serca, nazywane też echokardiografią lub USG serca, bowiem w badaniu tym wykorzystuje się technikę ultrasonograficzną. Echo serca pozwala na uzyskanie obrazu struktur serca. Dzięki temu możliwa jest ocena funkcjonowania jam i zastawek serca. Badanie wykonuje się m.in. u osób skarżących się na duszność czy ból w klatce piersiowej. Podczas badania echa serca głowica aparatu echokardiograficznego emituje ultradźwięki (fale dźwiękowe o dużych częstotliwościach niesłyszalnych dla ucha ludzkiego). Na podstawie powracających do głowicy ultradźwięków odbitych od tkanki powstaje obraz („echo”) serca. Można go w dowolnym momencie zapisać na papierze lub w formie wideo.
Koronarografia serca – inaczej angiografia tętnic wieńcowych. Zabieg, który pozwala ocenić drożność naczyń wieńcowych zaopatrujących serce w krew. Koronarografia jest bardziej zaawansowanym badaniem niż echo serca. Przez cewnik podawany jest pacjentowi kontrast pozwalający dostrzec naczynia wieńcowe na zdjęciu rentgenowskim – które naczynie uległo zwężeniu oraz czy i kiedy potrzebna jest interwencja kardiologa. Koronarografia wykonywana jest z zalecenia kardiologa w specjalistycznych ośrodkach.
Lipidogram. Z nadciśnieniem, miażdżycą tętnic wieńcowych, a w konsekwencji ryzykiem udaru czy zawału wiążą się nieodmiennie zaburzenia gospodarki lipidowej (tłuszczowej). Dlatego lipidogram (profil lipidowy) jest jednym z podstawowych badań profilaktycznych. Sprawdza poziom cholesterolu całkowitego, jego frakcji HDL, LDL oraz poziom trójglicerydów. Badanie powinny wykonać przede wszystkim osoby:
- z nadwagą, otyłe, mało aktywne fizycznie,
- palące papierosy,
- mające przypadki chorób układu krążenia w rodzinie,
- z wysokim ryzykiem chorób układu krążenia, np. chorzy na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, na przewlekłą chorobę nerek, przewlekłą chorobą zapalną (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów).
Wykonanie lipidogramu zaleca się wszystkim mężczyznom >40 lat i kobietom >50 lat lub po menopauzie, zwłaszcza w przypadku obecności innych czynników ryzyka. Zaleca się także jednorazową ocenę lipidogramu w wieku 17–21 lat w celu wczesnego wykrycia rodzinnych zaburzeń gospodarki lipidowej (dyslipidemii). Przy prawidłowym lipidogramie wskazane jest powtarzanie badania nie rzadziej niż co 3–5 lat.
- Cholesterol całkowity (TC) jest tłuszczem, który znajduje się w błonie komórkowej każdej komórki człowieka. Zapewnia jej stabilność, wspomaga przewodnictwo nerwowe i mechanizmy odpornościowe. To prekursor wielu ważnych hormonów oraz kwasów żółciowych.
- Trójglicerydy (TG) wytwarzane są w wątrobie, stanowią jedno z głównych źródeł energii dla organizmu. Nadmiar trójglicerydów spożywanych z jedzeniem odkłada się w tkance tłuszczowej – człowiek tyje. Podwyższone stężenie trójglicerydów we krwi wiąże się z ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego.
- Lipoproteiny o dużej gęstości – HDL i o niskiej gęstości – LDL – to białka transportujące w organizmie tłuszcze, w tym cholesterol i trójglicerydy. HDL określany jest jako dobry cholesterol, ponieważ przenosi nadmiar cholesterolu z tkanek do wątroby, która się go pozbywa. Udowodniono, że przy większym stężeniu HDL spada ryzyko rozwoju miażdżycy i wystąpienia zawału serca. LDL z kolei nazywany jest złym cholesterolem. Odkłada on bowiem dodatkowy cholesterol w ścianach naczyń krwionośnych, powodując ich sztywnienie i rozwój miażdżycy.
Ocenę wyników lipidogramu powinien przeprowadzać lekarz, gdyż ważne są nie tylko uzyskane wartości róznych wyników, ale także wzajemny stosunek poszczególnych parametrów względem siebie oraz innych czynników, np. płeć, wiek.