Współczesne kobiety żyją intensywnie – łączą życie zawodowe z rodzinnym, dbają o zdrowie i kondycję, często będąc pod dużą presją codziennych obowiązków. W tym dynamicznym rytmie łatwo przeoczyć sygnały, jakie wysyła organizm, zwłaszcza te związane z niedoborem żelaza.
Żelazo należy do ważnych mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego. Około 80% jego zawartości znajduje się w hemoglobinie, mioglobinie oraz enzymach zawierających żelazo. Niewielka jego ilość (ok. 4 mg) związana jest z transferyną – białkiem transportującym żelazo do wątroby, szpiku kostnego oraz innych tkanek. Około 20% żelaza magazynowane jest w kompleksach z ferrytyną, która występuje głównie w cytoplazmie komórek Kupffera, a także w makrofagach śledziony i szpiku kostnego. Około 10% spożywanego żelaza (1–2 mg dziennie) wchłaniane jest w dwunastnicy oraz jelicie cienkim. Następnie trafia ono z krwią do szpiku kostnego, śledziony i wątroby. Te trzy narządy – szczególnie wątroba – stanowią główny rezerwuar żelaza. W przypadku niedoboru żelaza w diecie, organizm korzysta z tych zasobów.
Żelazo, jako jeden z kluczowych mikroelementów dostarczanych z pożywieniem, wykazuje zdolność występowania w różnych stopniach utlenienia: +2 i +3. Ta właściwość warunkuje jego funkcje katalityczne w reakcjach z udziałem wolnych rodników, dzięki czemu uczestniczy w wielu procesach metabolicznych. Reaktywność biologiczna żelaza jest ograniczana przez jego wiązanie z białkami transportującymi oraz przez potencjał antyoksydacyjny organizmu.
Żelazo jest niezbędnym mikroelementem, który odpowiada m.in. za:
- transport tlenu w organizmie (przez hemoglobinę),
- wspomaganie pracy układu odpornościowego,
- prawidłowe funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego,
- redukcję uczucia zmęczenia i znużenia.
Kto jest narażony na niedobór żelaza?
Kobiety są szczególnie narażone na niedobory żelaza ze względu na:
- miesiączkowanie – comiesięczna utrata krwi obniża poziom żelaza,
- ciążę i karmienie piersią – zwiększone zapotrzebowanie na żelazo ze strony rozwijającego się płodu i matki,
- diety redukcyjne lub wegetariańskie/wegańskie – często niedostateczna ilość żelaza w diecie,
Do grup ryzyka należą także:
- dzieci między 6. miesiącem, a 4. rokiem życia, młodzież oraz osoby starsze z zaburzeniami wchłaniani,
- osoby, które cierpią na krwawienia z przewodu pokarmowego (np. wskutek choroby wrzodowej lub stałego przyjmowania niektórych leków),
- osoby cierpiące na choroby związane z zaburzonym krzepnięciem,
- pacjenci po operacjach.
Na poziom żelaza warto również zwrócić uwagę każdorazowo po wypadku lub sytuacji związanej z obfitym krwotokiem. Z pewnością dla nadrobienia ilości utraconej krwi korzystne będzie wzbogacenie diety o żelazo lub zażycie polecanych przez lekarza suplementów.
Objawy niedoboru żelaza – jak je rozpoznać?
Jedną z częściej występujących form niedokrwistości jest anemia z niedoboru żelaza. Niedobór żelaza rozwija się stopniowo, a jego objawy często są bagatelizowane. Warto zwrócić uwagę na:
- chroniczne zmęczenie, brak energii, senność,
- bladość skóry i błon śluzowych, szczególnie spojówek,
- łamliwość paznokci,
- wypadanie włosów,
- problemy z koncentracją,
- zadyszka nawet przy niewielkim wysiłku.
Suplementacja żelazem
Może być prowadzona z wykorzystaniem żelaza hemowego i niehemowego. Suplementy zawierające żelazo – w postaci toników, syropów, tabletek lub pastylek – są powszechnie stosowane w profilaktyce i leczeniu niedokrwistości (anemii). Zawierają one odpowiednio dobrane składniki odżywcze oraz naturalne substancje o udokumentowanym działaniu, m.in. glukonian żelaza (II) – formę żelaza charakteryzującą się lepszą przyswajalnością i mniejszym obciążeniem dla układu pokarmowego w porównaniu do form nieorganicznych. Preparaty te często wzbogacane są o witaminy oraz ekstrakty z ziół i soków owocowych, które wspomagają trawienie i nadają produktom przyjemny smak – co stanowi rzadkość wśród suplementów żelaza. Dodatkowo mogą zawierać składniki mineralne, takie jak wapń, potas, fosfor, magnez, cynk, mangan, miedź oraz chrom, a także witaminy z grupy B (B1, B2, B6, B12), które wspierają metabolizm energetyczny, produkcję czerwonych krwinek i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Obecność witaminy C znacząco zwiększa wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego.
Płynna postać preparatów sprzyja szybszemu i bardziej efektywnemu wchłanianiu żelaza, co jest szczególnie istotne dla osób z problemami trawiennymi lub wrażliwym żołądkiem. Suplementacja żelaza z witaminami może być pomocna w sytuacjach, takich jak:
- silne miesiączki,
- planowanie ciąży, ciąża, karmienie piersią,
- rekonwalescencja po chorobach i operacjach,
- okres intensywnego wysiłku fizycznego i psychicznego,
- dieta uboga w żelazo lub wykluczająca produkty zwierzęce,
- w celu łagodzenia uczucia zmęczenia, osłabienia i problemów z koncentracją wynikających z niedoborów żelaza i witamin (szczególnie tych z grupy B).
Warto jednak pamiętać, że żelazo należy do pierwiastków, które z trudem się wchłaniają. Dodatkowo niektóre produkty spożywcze lub leki mogą zaburzać jego przyswajanie, dlatego nie powinno się samodzielnie decydować o przyjmowaniu preparatów zawierających czyste żelazo. Pierwiastek ten można przedawkować, a jego nadmiar może utrudniać wchłanianie niektórych leków lub maskować rzeczywistą przyczynę niedoboru, taką jak np. zaburzenia funkcjonowania wątroby. Z tego względu zamiar suplementacji żelaza zawsze należy skonsultować z lekarzem. Działania niepożądane związane z doustnym przyjmowaniem preparatów żelaza obejmują m.in.: ciemne zabarwienie stolca, zaparcia, nudności oraz nasilenie objawów choroby wrzodowej. Nadmierna podaż i wchłanianie żelaza może prowadzić do uszkodzenia tkanek
Utrzymanie odpowiedniego poziomu żelaza to nie tylko kwestia energii i dobrego samopoczucia, ale również ogólnego stanu zdrowia. Kobiety, ze względu na swoje fizjologiczne potrzeby, powinny regularnie kontrolować poziom tego pierwiastka, a w przypadku niedoboru – sięgać po sprawdzone preparaty pod nadzorem specjalisty.
