Idealna zbroja ochronna przeciwko kleszczom? Szczepienie, odpowiedni ubiór i czujne oko. Naszym codziennym nawykiem powinno stać się oglądanie swojego ciała w poszukiwaniu kleszczy.
Ocieplenie klimatu sprawia, że kleszcze zwiększają swój zasięg występowania; okres ich aktywności także się wydłużył. Możemy więc je spotkać już niemal cały rok. Te pajęczaki czekają na swoich żywicieli nie tylko w lasach czy parkach, ale także na okolicznych trawnikach, czy w domowych ogródkach. Kleszcze lubią miejsca ciepłe i wilgotne, możemy je znaleźć m.in. za uszami, pod pachami, w pachwinach. W momencie gdy mijamy przyczajonego pajęczaka, ten delikatnie zsuwa się na nieosłoniętą część naszego ciała, np. łydkę. Potem przez kilka godzin spaceruje po ciele, poszukując miejsca z delikatniejszą skórą. W końcu za pomocą specjalnych substancji znieczula ją, rozcina, wprowadza tzw. ryjek i zaczyna ssać krew. Dzięki substancji znieczulającej, dostrzegamy kleszcza dopiero wtedy, gdy jego ciało zaczyna puchnąć od krwi.
Niestety coraz więcej kleszczy jest nosicielami chorób, które mogą zagrażać zdrowiu, a nawet życiu ludzi oraz zwierząt. Do najbardziej rozpowszechnionych chorób ludzkich należy borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Są jednak sposoby, aby zminimalizować ryzyko ukąszenia i rozwoju potencjalnych chorób.
Najczęstsze objawy boreliozy
Boreliozę wywołują bakterie Borrelia burgdoferi przenoszone przez kleszcze. Jednak ugryzienie przez zakażonego kleszcza nie oznacza automatycznie zachorowania na boreliozę – ryzyko rośnie wraz z czasem, w którym kleszcz jest przytwierdzony do ciała. Aby zakazić się boreliozą, kleszcz musi siedzieć w naszej skórze co najmniej 12 godziny. Ponadto nie wszystkie kleszcze są zakażone bakterią.
O rozwoju boreliozy świadczyć może rumień wędrujący. Przypomina wysypkę skupioną w kolistym kształcie. Pojawia się we wczesnym stadium choroby w miejscu wkłucia kleszcza 3–30 dni po ugryzieniu (średnio 7 dni). Jest zupełnie bezbolesny, dlatego łatwo go przeoczyć. Kiedy znajdziemy na ciele podejrzane zaczerwienienie, dobrym pomysłem jest obrysowanie go długopisem – jeśli będzie się zmniejszało, to może być reakcja alergiczna, jeśli będzie rozszerzało swoją średnicę, to zapewne borelioza. Rumień występuje jednak jedynie u 60–80% pacjentów. Borelioza może więc rozwijać się bez niego.
Borelioza objawia się też pod postacią charakterystycznego zapalenia stawów (borelioza stawowa). Staw jest silnie opuchnięty, zaczerwieniony, bolesny. Zazwyczaj jest to jeden z dużych stawów i zapalenie jest niesymetryczne, czyli np. boli po lewej stronie, a po prawej nie. Unikalną cechą boreliozowego zapalenia stawów jest to, że może zmienić miejsce, np. zaczyna się w barku i przechodzi na łokieć. Z łokcia obrzęk przechodzi na kolano itd. Borelioza neurologiczna (neuroborelioza) najczęściej objawia się porażeniem nerwów, zazwyczaj twarzowego. Cięższa jej postać to zapalenie opon mózgowych. Tego typu objawy pojawiają się ok. miesiąca po ugryzieniu przez kleszcza.
Diagnostyka i leczenie
W diagnostyce boreliozy standardowo wykorzystuje się dwa rodzaje testów: ELISA i Western Blot. Jeśli pacjent ma dodatni wynik testu ELISA i dodatni wynik testu Western Blot, lekarz zleca leczenie antybiotykiem. Rozpoczynając terapię należy pamiętać, by prowadzić ją zgodnie z zaleceniami! Jeśli leczenie zostanie podjęte w ciągu 4 tygodni od wystąpienia objawów, szanse na zwycięstwo z chorobą wynoszą co najmniej 90%. Im dalej, tym gorzej. Postać neurologiczna wymaga hospitalizacji. Niestety, wciąż nie ma zatwierdzonych do użytku szczepionek na boreliozę, ale badania nad opracowaniem skutecznego preparatu trwają.
Kleszczowe zapalenie mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to ostra choroba wirusowa, która często wiąże się z powikłaniami neurologicznymi. Ujawnia się zwykle 7–14 dni po ukłuciu przez kleszcza. W wyniku rozwoju choroby może dojść do zapalenia opon mózgowych, zapalenia rdzenia kręgowego czy korzeni nerwowych. Chorobie towarzyszą objawy bólowe, gorączka, zawroty głowy, nudności lub wymioty. Pierwsza linia obrony przed KZM to szczepienia. Przyjmuje się je w 3 dawkach. Drugi zastrzyk przyjęty od 2 tygodni do 3 miesięcy po pierwszym daje już bardzo wysoką ochronę przed zakażeniem. Trzecią, utrwalającą ochronę dawkę przyjmuje się do 12 miesięcy po drugiej. Potem wystarczy już tylko co 3 do 5 lat (w zależności od wieku) przyjmować dawki przypominające. Dzieciom od 1. roku życia podaje się połowę dawki szczepionki. Szczepienie można przeprowadzić w każdym momencie roku.
Zanim wyjdziesz na spacer
Zabezpiecz skórę. Przed wyjściem na spacer w miejsca, w których ryzyko spotkania z kleszczem jest wysokie, powinniśmy zasłonić jak największą część skóry. Długie spodnie, nakładane na nie skarpetki, bluzy z długim rękawem zakończone ściągaczem, pełne buty – to powinna być nasza zbroja. Kleszcze odstrasza także zapach repelentów, czyli środków odstraszających, którymi warto spryskać ubranie. Najmocniejsze są te zawierające substancję zwaną DEET, czyli dietylotoluamid, które można stosować zarówno u dorosłych, jak i dzieci, w zależności od stężenia (zgodnie ze wskazaniami na etykiecie). Trzeba zachować ostrożność podczas użycia DEET, nie jest on wskazany u kobiet w ciąży i osób poniżej 18. roku życia. Okres ochrony zależny jest od stężenia substancji czynnej oraz formulacji wybranego produktu (mleczko, spray). Działanie DEET polega na podrażnianiu receptorów czuciowych owadów oraz blokuje enzymy potrzebne do pracy ich układu nerwowego. Pojedyncza aplikacja, w zależności od ilości zawartego w produkcie związku DEET (9,5%, 20%, 25%, 30% lub 50%) chroni nawet do ok 6,5 godzin w klimacie tropikalnym i do 9 godzin w klimacie europejskim. Sposób użycia: zaaplikować i rozsmarować na skórze, omijać usta, oczy i nos, zaleca się używać go nie częściej niż raz dziennie.
Po przyjściu do domu
Najlepiej jeszcze przed wejściem do mieszkania ściągnąć zewnętrzne ubranie i porządnie je wytrzepać. Odzieży po spacerze nie powinniśmy chować do szafy – kleszcz może tam na nas poczekać lub przejść na inne ubrania. Następnie dokładnie obejrzyjmy ciało swoje oraz towarzyszy spaceru.
A co, jeśli znajdziemy na swoim ciele wgryzionego kleszcza? Powinniśmy go wyciągnąć najszybciej, jak to jest możliwe. Kleszcza chwytamy np. pęsetą, tuż przy skórze, i zdecydowanym ruchem wyciągamy ku górze. Można także użyć zestawów do usuwania kleszczy dostępnych w aptekach. Po usunięciu kleszcza miejsce dezynfekujemy. W kolejnych tygodniach po usunięciu kleszcza, powinniśmy zwracać szczególną uwagę na samopoczucie i wciąż regularnie obserwować swoje ciało.
