Krztusiec to choroba wysoce zaraźliwa i trudna w rozpoznaniu u dorosłych. Zachorować może każdy, a wraz z wiekiem rośnie ryzyko groźnych powikłań.
Krztusiec, inaczej koklusz, jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię – pałeczkę krztuśca (łac. Bordetella pertussis). Nie jest wyłącznie chorobą wieku dziecięcego. Coraz więcej przypadków występuje u osób dorosłych. Rzeczywista liczna przypadków krztuśca u osób dorosłych jest o wiele wyższa od raportowanej przez Polski Zakład Higieny, który podaje, że na jedno zgłoszone zachorowanie przypada średnio 70 niezgłoszonych zachorowań we wszystkich grupach wiekowych, a w grupie wiekowej powyżej 65. r.ż. nawet 320 niezgłoszonych zachorowań. Dzieje się tak, ponieważ krztusiec u dorosłych często jest niewykrywany (przyczyną są skąpe objawy, późne zgłoszenie się do lekarza, zła diagnoza). W 2020 r. zgłoszono 743 przypadki. Wskutek obostrzeń spowodowanych pandemią COVID-19 zachorowalność była kilkukrotnie niższa niż w poprzednich latach. W 2019 r. zgłoszono 1629 przypadków. Krztusiec jest w rzeczywistości bardziej zakaźny niż grypa i szybko przenosić się drogą kropelkową z jednej osobę na drugą.
Jakie są objawy krztuśca?
Krztusiec na wczesnym etapie może przypominać przeziębienie. Rozpoznanie choroby u osób dorosłych może być trudne, ponieważ mogą nie wystąpić u nich klasyczne objawy, takie jak np. świszczący kaszel, który jest kojarzony z tą chorobą u dzieci.
Krztusiec może mieć ciężki przebieg u dorosłych. Oprócz silnego kaszlu i problemów z oddychaniem, u osób dorosłych mogą wystąpić poważne powikłania, takie jak: zapalenie płuc, zapalenie zatok, odma opłucnowa, zapalenie ucha środkowego, zaburzenia snu, złamanie żeber oraz wymioty i omdlenia. Klasyczny przebieg krztuśca obejmuje trzy fazy:
Faza nieżytowa (czas trwania: 1–2 tygodnie), to okres największej zakaźności dla otoczenia. Objawy przypominają przeziębienie, występują: łagodny, suchy kaszel, nieżyt nosa, stan podgorączkowy, ból lub zapalenie gardła oraz złe samopoczucie.
Faza kaszlu (do kilkunastu tygodni), pojawia się charakterystyczny dla krztuśca napadowy suchy kaszel, występuje on seriami, które są znacznie częstsze i dłuższe w godzinach późnowieczornych i nocą. Napady kaszlu mogą być prowokowane zmienną temperaturą powietrza, suchym pomieszczeniem, kurzem, wysiłkiem fizycznym. Kończą się zazwyczaj odkrztuszaniem gęstej i lepkiej wydzieliny.
Faza zdrowienia, w której kaszel ulega stopniowemu złagodzeniu, napady są rzadsze i krótsze, choć suche pokasływanie może utrzymywać się nawet do kilku miesięcy po zakończeniu choroby. Długo utrzymuje się też nadreaktywność oskrzeli i podatność na nowe infekcje. Chory może reagować kaszlem na nieswoiste czynniki drażniące, jak dym tytoniowy czy zmiana temperatury powietrza.
Leczenie
W leczeniu krztuśca stosuje się terapię skojarzoną przyczynowo-objawową. Podstawą leczenia przyczynowego są antybiotyki. Podaje się głównie makrolidy (najczęściej doustnie), np. erytromycynę, azytromycynę, klarytromycynę. U pacjentów źle tolerujących makrolidy lub mających przeciwwskazania do ich podawania stosuje się trimetoprim z sulfametoksazolem. Celem antybiotykoterapii w krztuścu jest:
- usunięcie bakterii z organizmu chorego,
- zmniejszenie ryzyka powikłań,
- skrócenie czasu, przez jaki występują objawy,
- redukcja ryzyka przeniesienia zakażenia na inne osoby.
W przypadku osób przechodzących krztusiec bardzo ciężko oraz cierpiących z powodu wielu innych chorób, konieczne może się okazać leczenie szpitalne.
Bardzo ważne jest także postępowanie łagodzące objawy choroby. Powietrze w pomieszczeniu, w którym przebywa chory powinno być chłodne i nawilżane – pokój należy wietrzyć. Jeśli do zachorowania doszło w okresie jesienno-zimowym, powietrze najlepiej nawilżać. Nie należy stosować ceramicznych pojemniczków na wodę wieszanych na instalacji cieplnej, ponieważ jako wilgotne środowisko o podwyższonej temperaturze, są one świetnym rezerwuarem dla rozwoju innych drobnoustrojów. Farmakologiczne postępowanie objawowe polega zaś przede wszystkim na podawaniu leków uspokajających przed snem oraz środków przeciwwymiotnych i przeciwkaszlowych.
Profilaktyka
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniom na krztusiec są szczepienia ochronne, realizowane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych. Szczepienie na tę chorobę zostało wprowadzone w Polsce jako szczepienie obowiązkowe w latach 60. XX wieku. U dzieci są one obowiązkowe, u dorosłych zalecane.
Wzrost zapadalności na koklusz w ostatnich dwóch dekadach dowodzi, że zwiększył się odsetek osób, u których odporność już wygasła oraz odsetek dzieci w ogóle nieszczepionych. Nie należy bagatelizować faktu zachorowania na koklusz osoby dorosłej – mimo że przebieg choroby przy prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego jest na pewno łagodniejszy, osoby te pozostają źródłem zakażenia dla najmłodszych, a także stanowią duże zagrożenie dla zdrowia osób z upośledzonymi mechanizmami obronnymi ustroju.