Niektóre zioła obniżają poziom cukru w krwi. Nie stosujmy ich jednak na własną rękę i najpierw poradźmy się lekarza, aby nie doszło do interakcji pomiędzy lekami a ziołami. Zioła nie zastąpią leków. To raczej terapia uzupełniająca.
Leczenie cukrzycy opiera się głównie na wyrównywaniu zaburzeń metabolicznych oraz zapobieganiu powikłaniom. W leczeniu cukrzycy oprócz zaleceń dotyczących zdrowego trybu życia, właściwego odżywiania się oraz aktywności fizycznej, stosuje się odpowiednie leki przeciwcukrzycowe, które mają za zadanie zwiększyć wydzielanie insuliny i nasilić jej działanie. Stosuje się też leczenie glukagonem, który fizjologicznie jest wydzielany w organizmie w momencie spadku poziomu glukozy w krwi.
Jednym ze sposobów wspomagania leczenia cukrzycy jest stosowanie preparatów pochodzenia roślinnego oraz związków chemicznych o działaniu insulino-mimetycznym. Tego typu związki naśladują działanie insuliny reagując z odpowiednimi receptorami zgodnie z mechanizmem biochemicznym aktywności insuliny.
Należy pamiętać, że zioła zalecane przy cukrzycy nie są odpowiednie dla każdego ze względu na możliwe interakcje ze stosowanymi lekami.
W cukrzycy typu 1 stosowanie surowców pochodzenia roślinnego jest mocno ograniczone, ponieważ substancje czynne musiałyby wykazywać działanie zbliżone do insuliny, a niewiele z nich posiada te właściwości. U chorych na cukrzycę typu 2 stosowanie preparatów roślinnych ma większe znaczenie, gdyż rozwój i przebieg samej choroby jest odmienny. Oto kilka przykładów roślin budzących największe zainteresowanie naukowców poszukujących alternatywnych dróg zapobiegania oraz leczenia cukrzycy.
Rutwica lekarska
To jedna z najstarszych roślin stosowanych w leczeniu cukrzycy. Nazywana jest też kozią rutą. W lecznictwie wykorzystuje się ziele ruty zawierające pochodne guanidyny (galegina oraz 4-hydroksygalegina), gluteolinę, pochodną chinazoliny – peganinę, a także substancje z grupy goryczy, garbników, saponin, soli mineralnych wraz z cukrami (głównie sole chromu). Ziele rutwicy wspomaga regulację pracy nadnerczy i obniża poziom glukozy w krwi. Obecnie ziele rutwicy jest stosowane pomocniczo w leczeniu cukrzycy typu 2, jako składnik mieszanek ziołowych; działa również moczopędnie.
Fasola zwyczajna
Surowcem leczniczym fasoli zwyczajnej jest jej owocnia. To najczęściej wykorzystywana substancja w ziołowych mieszankach przeciwcukrzycowych. Uważa się, że ma właściwości „roślinnej insuliny”. Owocnia fasoli obok związków o charakterze hipoglikemicznym, jak pochodne guanidyny, zawiera cholinę, aminokwasy, kwas pipekolinowy, trygonelinę, alantoinę, kwasy fenolowe oraz związki mineralne i glikoproteiny. Za główne działanie owocni fasoli uważa się działanie moczopędne i przeciwcukrzycowe. Ekstrakt z owocni fasoli może być pomocny w terapii cukrzycy, szczególnie w stanach zapalnych nerek i innych nefropatii, które mogą być konsekwencją przecukrzenia, czyli wzrostu poziomu cukru w krwi ponad stan podstawowy.
Kozieradka pospolita
Substancją wykorzystywaną w fitoterapii są nasiona kozieradki, w skład których wchodzą związki śluzowe (galaktomannany), białka i wolne aminokwasy (głównie 4-hydroksyizoleucyna), saponiny steroidowe, sterole, lipidy, flawonoidy, alkaloid – trygonelina, kumaryny oraz olejek eteryczny, kwas nikotynowy i sole mineralne. Nasiona kozieradki wykazują właściwości przeczyszczające, odżywcze, pobudzające łaknienie, osłaniające i wykrztuśne oraz leczące rany. Tradycyjnie w ziołolecznictwie stosowane są do wspomagania leczenia anoreksji, zapalenia żołądka. Zewnętrznie, w postaci okładów i kataplazmów, w czyrakach, wrzodach oraz stanach zapalnych skóry.
Coraz częściej stosuje się nasiona kozieradki jako surowiec preparatów hipoglikemicznych – dzięki wyizolowanej 4-hydroksyizoleucynie. W badaniach na pacjentach nieinsulinowych, leczonych syntetycznymi środkami doustnymi, wykazano spadek poziomu cukru w krwi o 25 proc. po posiłku zawierającym kozieradkę, natomiast u diabetyków insulinozależnych o 20 procent. Jednym z głównych związków czynnych kozieradki działających hipoglikemicznie jest również trygonelina; działanie to stwierdzono także dla kumaryny i kwasu nikotynowego.
Morwa biała
Wyciągi z owoców morwy używane były od wieków w tradycyjnym ziołolecznictwie. Korzenie wykorzystywano w chińskiej medycynie ludowej do leczenia cukrzycy, gorączki i kaszlu. Pędy i liście morwy zawierają hormon wzrostu. Wykorzystuje się liście morwy jako źródło związków zapobiegających m.in. nowotworom, schorzeniom układu krążenia, układu nerwowego, cukrzycy typu 2. Liście morwy oraz otrzymane z nich ekstrakty wykazują właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe. Związki fenolowe uzyskane z morwy, takie jak rutyna, astragalina, kwercetyna i jej pochodne oraz antocyjany, są silnymi przeciwutleniaczami. Uważa się, że za działanie przeciwcukrzycowe odpowiada zawarty w liściach i korze morwy związek o nazwie 1-deoksynojirimycyna (DNJ), nazywana również moranoliną. Wykazano, że DJN obniża poziom glukozy w krwi przez hamowanie aktywności enzymów: α-glukozydazy, sacharazy i maltazy. Wyizolowane z kory korzenia morwy białko nazwane moran 20K, także obniża poziom glukozy w krwi. Zastosowanie morwy białej we wspomagającym leczeniu cukrzycy wymaga jeszcze dokładniejszych badań chemiczno-farmakologicznych.
Gurmar – „pogromca cukru”
To roślina o długiej tradycji stosowania w terapii cukrzycy, jednak jej dobroczynny wpływ na gospodarkę cukrową nie ogranicza się tylko do obniżenia jego poziomu w krwi, ale dotyczy też szeregu innych właściwości – regeneracyjnych, stymulujących produkcję insuliny, a nawet zmniejszających łaknienie. Głównymi substancjami czynnymi w liściach gurmaru są glikozydy trtiterpenowe – kwasy gymnemowe. Gurmar zawiera też saponiny triterpenowe, gurmarynę, żywicę, antrachinony, inozytol i kwasy organiczne. Dzięki tym substancjom działa hipoglikemicznie, co ma zastosowanie w zaburzeniach gospodarki węglowodanowej i przy nadmiernej masie ciała. Surowiec stanowią liście, które wykorzystywane są w leczeniu cukrzycy. W badaniach zauważono znaczną poprawę gospodarki cukrowej w obu typach choroby, przy czym w przypadku cukrzycy typu 1 obserwowano możliwość zmniejszenia dawek insuliny. Jednym z prawdopodobnych mechanizmów działania substancji czynnych zawartych w surowcu jest ograniczenie wchłaniania cukrów w przewodzie pokarmowym. W badaniach zaobserwowano także regenerujący wpływ przetworów z liści gymnemy na miąższ trzustki, z jednoczesnym zwiększeniem stężenia insuliny we krwi.
Aloes
Badania nad właściwościami aloesu sugerują, że może on pomóc w ochronie i naprawie komórek beta w trzustce (tam odbywa się produkcja insuliny), co wynika z antyoksydacyjnych cech aloesu. Ponadto wykazano, że aloes obniżył poziom cukru w krwi na czczo oraz hemoglobiny HbA1c (marker cukrzycy).
Stwierdzono też, że aloes wspomaga wydzielanie insuliny, poprawia kondycję oraz liczbę komórek w trzustce zwanych wysepkami. Chroni przed cukrzycową chorobą nerek, depresją i lękiem przez zmniejszenie stresu oksydacyjnego. Poprawia zdrowie oczu. Miąższ aloesu można np. dodawać do sałatek czy smoothe, połykać tabletki z aloesem, kupione w aptece, a także wykorzystywać sok z rośliny. Jeżeli jesteśmy chorzy na cukrzycę, porozmawiajmy wcześniej z lekarzem prowadzącym, zanim rozpoczniemy tego typu kurację. Musi być bowiem skorelowana ze stosowanymi lekami.
Gorzki melon
Inne nazwy to przepękla lub balsamka ogórkowata. Występuje w krajach tropikalnych i subtropikalnych. To roślina znana i ceniona w tradycyjnej medycynie chińskiej i indyjskiej. Niedawno zbadano jej właściwości lecznicze. Naukowcy zaobserwowali, że u osób przyjmujących ekstrakt z gorzkiego melona przez 12 tygodni, obniżył się poziom glukozy w krwi na czczo.
Biopierwiastki
Zdaniem naukowców istotną rolę w leczeniu cukrzycy odgrywają biopierwiastki, takie jak chrom, wapń oraz wanad. Chrom oddziałuje na homeostazę między insuliną i glukozą w krwi. Ponadto biologicznie aktywny związek chromu, zwany czynnikiem tolerancji glukozy (GTF), wzmacnia działanie insuliny jako hormonu ułatwiającego transport glukozy do komórki oraz ułatwia reakcję insuliny z receptorami tkankowymi. Z kolei mechanizm działania wanadu jest zbliżony do insuliny. Wanad pomaga utrzymać prawidłowy poziom cukru w krwi, a także niweluje nadmierne ciśnienie.
Dokładne poznanie mechanizmów działania roślinnych substancji aktywnych wymaga przeprowadzenia jeszcze wielu badań. Leczenie cukrzycy typu 2 nie należy do łatwej terapii. Tylko niewielki odsetek pacjentów udaje się leczyć dietą oraz podawaniem leków hipoglikemicznych, czy preparatów ziołowych. Niestety dla większości z nich jedyną słuszną terapią pozostaje podawanie insuliny. Wydaje się jednak, że przynajmniej na razie, nowo odkryte rośliny o właściwościach hipoglikemicznych, zostaną wprowadzone do lecznictwa na zasadzie preparatów wspomagających terapię złożoną cukrzycy, co w wielu przypadkach pozwoli na zmniejszenie dawek leków doustnych lub insuliny, bądź rzadsze ich stosowanie w ciągu doby.
Źródło: Kania M., Derebecka N. „Postępy Fitoterapii”, Bazylko A., Strzelecka H. „Surowce roślinne stosowane w terapii cukrzycy”.