Według szacunków astmę może mieć już ponad cztery miliony Polaków! W astmie stan zapalny nigdy nie mija – co najwyżej z ostrego przechodzi w przewlekły.
Astma to przewlekły proces zapalny toczący się w oskrzelach. Prowadzi do nadwrażliwości dróg oddechowych – oskrzela reagują przesadnym skurczem na niegroźny czynnik. By zrozumieć, czym jest astma, trzeba sobie przypomnieć, jak zbudowane są nasze płuca. To rozgałęziające się drzewo, którego grubymi konarami są oskrzela, a małymi gałązkami i listkami – oskrzeliki. Każdy oskrzelik zawiera pęcherzyki płucne. To małe jamki zbudowane z jednowarstwowego nabłonka oddechowego, przez który odbywa się wymiana gazowa między krwią naczyń włosowatych a wdychanym powietrzem. Liczba pęcherzyków płucnych w obu płucach człowieka wynosi od 300 do 500 mln! A powierzchnia oddechowa płuc człowieka ma ponad 100 m kw. U zdrowego człowieka zarówno oskrzela, jak i oskrzeliki są drożne, wdychane i wydychane powietrze przemieszcza się w nich bez przeszkód. U osób cierpiących na astmę ten przepływ jest utrudniony z powodu stanu zapalnego ściany wyściełającej oskrzela i oskrzeliki. Wywołuje on zmiany w błonie śluzowej, która staje się grubsza i obrzęknięta. Zaczyna się z niej sączyć wydzielina. Cierpiące oskrzela są podatne na pozornie niewinny czynnik drażniący. W astmie stan zapalny nigdy nie mija – co najwyżej z ostrego przechodzi w przewlekły.
Rodzaje astmy
Objawy astmy są zróżnicowane i zależą od jej rodzaju.
- Astma oskrzelowa – jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych. U większości osób ma podłoże alergiczne i występuje z innymi chorobami atopowymi. Wśród typowych objawów astmy oskrzelowej wyróżnia się m.in.:
- kaszel – to dominujący objaw, szczególnie u dzieci. Męczący, suchy kaszel występuje przede wszystkim w nocy;
- świsty – jeżeli występują to znak, że doszło do zwężenia dróg oddechowych. Przeważnie towarzyszą im kaszel i duszności;
- uczucie duszności występuje nad ranem lub w godzinach wieczornych, może mieć różne natężenie.
W przypadku osób, u których astma ma podłoże alergiczne, występują także symptomy charakterystyczne dla tego stanu, tj.: alergiczne zapalenie spojówek, alergiczny nieżyt nosa.
- Astma wysiłkowa – jest rzadkim rodzajem astmy. Jej objawy pojawiają się jedynie podczas wysiłku lub po ustaniu tej aktywności. Są to najczęściej duszności, męczący kaszel, uczucie ciężkości w klatce piersiowej, spadek wydolności fizycznej. Przyczyny występowania astmy wysiłkowej nie zostały do końca poznane. Istnieją jednak pewne czynniki, które wywołują napady. Wdychane podczas ćwiczeń nieogrzane w jamie nosowej powietrze powoduje zwiększony przepływ krwi przez oskrzela, co w konsekwencji prowadzi do ich obrzęku. Następnie dochodzi do obkurczenia naczyń krwionośnych i tym samym zablokowania przepływu powietrza. Wówczas dochodzi do napadów astmy bez zmian zapalnych.
- Astma sercowa – to jedna z poważniejszych postaci astmy. Charakteryzuje się napadowymi dusznościami, które powoduje niewydolność lewej komory serca. Do jej głównych objawów należą: nadmierne pocenie się, suchy kaszel, odkrztuszanie flegmy, zmęczenie, spadek wytrzymałości. Przyczyną astmy sercowej jest najczęściej zbyt duże przekrwienie płuc spowodowane niewydolnością lewej komory serca. W celu skutecznego leczenia astmy sercowej kluczową rolę odgrywa diagnoza przyczyn niewydolności serca. Konieczne jest leczenie podstawowe oraz uporanie się z towarzyszącymi astmie sercowej schorzeniami.
Pierwsze sygnały
Mylne jest założenie, że astmatyczne dziecko poznamy po napadach duszności. U dzieci najczęstszym objawem astmy jest kaszel, głównie nocny, ale także po wysiłku czy wywołany nagłą zmianą temperatury otoczenia. Duszność jest ostatnim objawem, dzieci w większości przypadków jej nie czują. Zmienia się natomiast ich styl życia, unikają wysiłku i przepychanek z kolegami. Wybierają siedzenie przed ekranem komputera czy telewizora.
U dorosłych pierwszym sygnałem jest zazwyczaj szybsze męczenie się. W przypadku osób starszych szczególną uwagę należy zwrócić na gorsze znoszenie wysiłku – ktoś twierdzi np., że niedawno wchodził bez problemu na trzecie piętro, a teraz zatrzymuje się co kilka stopni. Astma to choroba nieuleczalna, ale postęp w jej leczeniu jest ogromny. Dzięki temu możliwe są wieloletnie okresy remisji (braku objawów chorobowych) i wielu pacjentów przez lata nie odczuwa dolegliwości. Niemało osób obawia się życia z astmą. Niesłusznie. Prawidłowo kontrolowana choroba nie ukradnie nam życia. Astmę trzeba po prostu leczyć, bo jak wynika z badań, u osób cierpiących na nią istnieje 12,5 razy wyższe ryzyko zachorowania na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP).
Leczenie
Fatalne dane o stanie naszych płuc to pochodna wyjątkowo zanieczyszczonego powietrza. Według Europejskiej Agencji Środowiska aż sześć polskich miast znajduje się w pierwszej dziesiątce miast europejskich z największą liczbą dni w roku, w których przekraczane jest dobowe dopuszczalne stężenie pyłu PM10. Pod tym skrótem kryje się wyjątkowo niebezpieczna dla zdrowia mieszanka toksycznych metali (m.in. ołowiu) i węglowodorów. Rakotwórczy pył łatwo przedostaje się do płuc, jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i osób starszych.
Leczenie astmy jest właściwie leczeniem wielospecjalistycznym. Uwzględnia postępowanie farmakologiczne, modyfikację odczynów immunologicznych (swoista immunoterapia), zmianę środowiska oraz oddziaływanie psychoterapeutyczne. Cele leczenia farmakologicznego to:
- opanowanie duszności,
- zapobieganie zaostrzeniom,
- utrzymanie wydolności układu oddechowego na poziomie zbliżonym do prawidłowego,
- utrzymanie pełnej aktywności życiowej,
- unikanie skutków niepożądanych działań leków stosowanych w leczeniu astmy,
- niedopuszczenie do rozwoju nieodwracalnego zwężenia oskrzeli.
Ze względu na mechanizm działania leków można je podzielić na dwie podstawowe grupy:
- znoszące istniejący skurcz oskrzeli,
- zapobiegające reakcji skurczowej wywołanej działaniem mediatorów fazy wczesnej i fazy późnej reakcji alergicznego zapalenia.
Chorzy najczęściej muszą długotrwale przyjmować sterydy wziewne. W leczeniu stosuje się też tzw. terapię skojarzeniową, która polega na połączeniu leku rozkurczowego z przeciwzapalnym lekiem glikokortykosteroidowym. Lek ten jednocześnie rozszerza oskrzela i zwalcza w nich stan zapalny. Terapia skojarzeniowa uważana jest za najbardziej efektywną metodę leczenia astmy oskrzelowej. Jej zwalczanie to jednak nie tylko przewlekłe przyjmowanie leków, lecz także prowadzenie higienicznego trybu życia. Chory powinien przede wszystkim unikać alergenów oraz spędzać jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu.
Warunkiem kluczowym jest trzymanie choroby w ryzach, czyli dobra kontrola. Niewłaściwie prowadzona kuracja prowadzi bowiem do nieodwracalnego kalectwa dróg oddechowych. Do każdej postaci astmy przypisane jest odpowiednie, coraz bardziej zindywidualizowane leczenie. Astma skutecznie leczona nie powinna w XXI w. sprawiać pacjentowi żadnych problemów, chorzy nie powinni pamiętać, kiedy dusili się, mając ostatnie zaostrzenie.