Co druga kobieta i co czwarty mężczyzna cierpi na zaparcia. Choć jest to powszechna dolegliwość, wielu traktuje ją jako wstydliwy, intymny problem. Co jest przyczyną męczących zaparć i kłopotów z wypróżnianiem się?
Głównie błędy żywieniowe, brak aktywności fizycznej, przyjmowanie leków (niektóre środki rozkurczowe, antydepresyjne, zawierające sole glinu i żelazo), choroby metaboliczne, takie jak cukrzyca i mocznica, choroby endokrynologiczne, a także ciągły stres i zbyt duża ilość używek (kawa, alkohol) oraz palenie papierosów – to wymieniane przez lekarzy główne przyczyny zaparć.
Ciężka sprawa
Zaparcie (potocznie zwane zatwardzeniem), to przedłużone zaleganie treści jelitowej w okolicy przewodu pokarmowego (zwykle w jelicie grubym) oraz problemy z wydalaniem stolca z jego końcowego odcinka, czyli z odbytnicy. Zalegająca dłużej w jelicie grubym treść jelitowa ulega nadmiernemu zagęszczeniu (przez wchłanianie wody), przez co stolec znacznie zmniejsza swą objętość, staje się twardszy i bardziej zbity. Człowiek oddaje twardy stolec zazwyczaj raz na kilka dni (często tzw. bobkowaty), zwykle po farmakologicznej prowokacji lub po środkach przeczyszczających.
Problemom z wypróżnianiem mogą towarzyszyć uciążliwe objawy, takie jak uczucie pełności i ciężkości w jamie brzusznej, bóle kolkowe w obrębie jelit, brak łaknienia, zmniejszona aktywność. Czasem pojawiają się bóle głowy, ogólne rozdrażnienie, przygnębienie i zaburzenia snu. Długo utrzymujące się zaparcia mogą spowodować różne, poważne komplikacje: stany zapalne i owrzodzenia jelita grubego, a w skrajnych przypadkach nawet jego niedrożność. Długotrwałe zaparcia sprzyjają pojawieniu się wielu chorób odbytnicy – najczęściej powstają żylaki odbytu (hemoroidy) i szczelina odbytu.
Rodzaje zaparć
Ze względu na etiologię dzielimy je na:
- pierwotne (idiopatyczne) – spowodowane są zaburzeniami funkcjonowania przewodu pokarmowego, należą do najczęściej pojawiających się zaparć, ten rodzaj diagnozuje się u około 90% osób. Głównie wiąże się z nieodpowiednią dietą, małą aktywnością fizyczną oraz niedostatecznym nawodnienia organizmu; Występuje u ludzi w każdym wieku, częściej u kobiet i osób powyżej 65. roku życia.
- wtórne – powstające w wyniku schorzeń, takich jak zaburzenia funkcjonowania jelita grubego, niedoczynność tarczycy, cukrzyca, przewlekłe choroby nerek, zapalne choroby jelit, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, zaburzenia odżywiania – anoreksja i bulimia, niektóre leki.
Biorąc pod uwagę mechanizmy powstawania są to: zaparcia atoniczne i spastyczne.
Zaparcia atoniczne związane są z osłabieniem błony mięśniowej ścianki jelita spowodowanej m.in. siedzącym trybem życia, małą aktywnością fizyczną, przebytymi chorobami. Charakteryzują się rzadkim oddawaniem stolca a masa kałowa jest sucha i odwodniona. Część chorych skarży się na uczucie pełności w brzuchu, brak łaknienia, bóle i zawroty głowy, ogólne osłabienie, przygnębienie, ucisk i słabość w kończynach dolnych, wzdęcia, zmniejszoną wydajność pracy.
W przypadku zaparć spastycznych mamy do czynienia głównie z silnymi wzdęciami i kurczami jelit. Jelito grube jest po prostu skurczone, co utrudnia przesuwanie się treści pokarmowej. Wypróżnienia są bardzo nieregularne i wyglądają nieco inaczej. Kał pojawia się często pod postacią małych grudek. Bywa że wypróżnienia przyjmują charakter rozwolnienia, a stolec jest pieniący z dużą ilością śluzu. Pojawia się napięcie brzucha, bóle kolkowe o zmiennej lokalizacji, występujące zwykle około pół godziny po spożyciu pokarmu. Bóle łączą się przeważnie ze wzdęciem brzucha i ustępują po wypróżnieniu lub po oddaniu gazów. Niekiedy odczuwalne jest fałszywe parcie na stolec. Charakterystyczne jest także wzmożone pragnienie. Formy spastyczne rozwijają się również wskutek podrażnienia błony śluzowej jelita grubego, np. przez duże masy kałowe lub kamienie żółciowe. Chory cierpi wówczas na bóle brzucha, zwłaszcza w okolicy lewej biodrowej. Brzuch jest napięty, przy wymacaniu dotykiem zauważalna jest bolesność wzdłuż jelita grubego. I w tych przypadkach występuje fałszywe parcie na stolec. Czasami, z wielkim trudem udaje się wycisnąć z siebie twarde grudki kału, przypominające owcze bobki. Twarz ma często nienaturalnie czerwony kolor. Zaparcia przypadkowe powstają w wyniku różnych, zmiennych sytuacji, np. długa podróż, nagła zmiana sposobu odżywiania się itp.
Zaparcia krótkotrwałe mają przeważnie charakter okresowy i nawracający. Cechują się tym, że mieszają się z etapami prawidłowego wypróżniania się. Ten typ zaparć, jeśli nie uda się go zlikwidować, wymaga przebadania przewodu pokarmowego w celu ustalenia obiektywnej przyczyny. Powodów może być wiele, a każdy z nich powinien być konsultowany z lekarzem. Przebadanie jest tym pilniejsze, im zaparcia są bardziej dokuczliwe.
Diagnoza, wstęp do leczenia
W celu dokładnego zbadania jelita grubego wykonuje się tzw. kolonoskopię, czyli wziernikowanie jelita grubego na całej jego długości. Oprócz metod endoskopowych stosowane są metody radiologiczne, wśród nich wlew doodbytniczy: badanie polega na wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich. Do jelita podaje się środek kontrastowy, który pozwala uwidocznić na zdjęciu zarys jelita i obecnych w nim ewentualnie zmian, np. nowotworu. Przeprowadza się także analizy krwi, moczu, kału, zawartości żołądkowej, co może pomóc w rozpoznaniu choroby podstawowej, która jest przyczyną problemu. Po badaniach diagnostycznych i po wywiadzie dotyczącym nawyków żywieniowych pacjenta oraz jego trybu życia, lekarz może ustalić odpowiednie leczenie. Czasem wystarczy odpowiednia psychoterapia (jeśli zaparcia mają przyczynę psychologiczną), czasem potrzebna jest zmiana diety i aktywności życiowej, czasami konieczne jest zastosowanie leków.
Pomoce z apteki
W leczeniu zaparć stosuje się wiele środków farmakologicznych. Najlepiej i najszybciej działają leki na przeczyszczenie. Zwiększają one ilość wody w zawartości jelit, przez co stolec staje się bardziej miękki, a wypróżnienia łatwiejsze. Należą do nich:
- środki pochodzące z roślin, jak kora kruszyny, korzeń rzewienia, wyciąg z aloesu, senesu, korzeń szczawiu końskiego, kłącze tataraku,
- sól gorzka, czyli siarczan magnezu,
- parafina – uwaga: przy zbyt długim stosowaniu może doprowadzić do przykrego swędzenia odbytu,
- chemiczne środki przeczyszczające.
Czasem lekarz może zalecić lewatywę. Stosuje się ją przy ostrych zaparciach, powstałych na skutek przebytych operacji chirurgicznych, przy chorobach infekcyjnych, zatruciach i innych nagłych stanach.
Zaparcia stanowią problem dla wielu osób. Wobec ogromnej różnorodności chorób, które mogą powodować trudności w trawieniu, pamiętać należy, że nie wolno ich lekceważyć, zwłaszcza gdy pojawiają się u osób z dotychczas prawidłowym rytmem wypróżnień lub na przemian z nawracającymi biegunkami. Zaparcia nie są chorobą, ale sygnałem niewłaściwych procesów zachodzących w organizmie.